مناسبتها و اعیاد عبری در یک نگاه
آشنایی با تقویم عبری
اولين دستور خداوند به بنیاسرائيل، تعيين
حلول ماه عبری «نيسان/ اَبیب» به عنوان مبدأ شمارش ماههای سال میباشد:
خداوند به مُشه (حضرت موسی) و اَهَرون
(هارون) در سرزمين مصر چنين فرمود:
۱ و خداوند موسی و هارون را در زمین مصر مخاطب ساخته،
گفت: ۲ «این ماه برای شما سر ماهها باشد، این اول از ماههای
سال برای شماست» (خروج ۲ - ۱: ۱۲).
بر اين اساس، تعيين شمارهی روزها، آغاز
ماهها و شمارش سالها از مهمترين موضوعهای مورد توجه علمای يهود بوده است. طبق فرمان
خداوند، اعياد سهگانهی يهود (پسح: سالگرد خروج بنیاسرائيل از مصر برابر با «۱۵ نیسان»
- شاووعُوت: نزول تورات مقدس (توراتنو هقدوشا) در كوه سينا برابر با «۶ سیوان»
- سوكُوت: جشن سايهبانها/ عید خیمهها برابر با «۱۵ تیشری») میبايست در موعد مقرر و با مراسم عبادی
ويژه برگزار گردد.
همچنين روزهای رُش هَشانا/ رُوش هاشانا
برابر با «۱ و ۲ تیشری» (آغاز سال نو؛ در متون اسلامی راش هِشَنا؛
این دو روز «یُوم طُوو» به معنای تعطیلی مطلق مذهبی میباشند) و يوم كيپور برابر با
«۱۰ تیشری»
(روزهی بزرگ برای بخشش گناهان؛ مقدسترین روز نزد یهود) كه با آداب و احكام خاص همراه
هستند، میبايست به دقت تعيين گردند، چرا كه بنابر اعتقاد يهوديان، در چنين ايامی است
كه خداوند سرنوشت يك سال گذشته را مورد بررسی قرار داده و چگونگی وضعيت و گذران زندگی
را برای سال آينده، رقم میزند. علاوه بر اين، جدا كردن «تِروما» (سهم كُوهِنها، سهم
کاهِنان؛ به میزان دو درصد) و «مَعَسِر» (يك دهم یا ده درصد) از محصول و بهائم و استفاده
از ميوهی درختانِ غرس شده، وابسته به تعيين دقيق روزها و ماههای سال بود.
رُوشهشانا (آغاز سال نو عبری، یکم و
دومِ ماهِ تیشری) اصولاً ماهيتی مذهبی دارد. بعد از گذر از شبهای سليحوت (سليحوت اسم جمع
از واژه «سليحا» به معنی بخشايش و يا طلب بخشش است) و توسل عارفانه يهوديان به درگاه
حق، در فرهنگ مذهبی يهود، روزهای بين رُوشهشانا و يوم كيپور، ايامی است كه اعمال آدميان
در معرض قضاوت قرار میگيرد و سرنوشت هر انسانی بر حسب كردار او رقم میخورد و در نهايت
در روز كيپور بعد از توبه و نماز و روزه، يهوديان به تزكيه نفس اقدام میكنند و آمرزش
و رحمت خداوند را طلب نموده و با نواختن آخرين صداهای روحانی شوفار پيوند خود را با
وحدانيت خداوند و بندگی او اعلام میدارند.
مهمترین مناسبت اول ماه «تیشری»، روز رسیدگی به
اعمال (روز حسابرسی اعمال) است. طبق عقیده یهود، خداوند در این روز، اعمال یک سال
گذشته افراد جهان را مورد بررسی قرار میدهد و سرنوشت سال آینده را براساس آن تعیین
میفرماید. به همین دلیل، دو روز اول و دوم ماه تیشری برای یهودیان تعطیل شمرده شده
و مراسم عبادی خاصی در این ایام در کنیساها برگزار میشود. موضوع اصلی این مراسم
که شامل تفیلاها [تفیلا = نماز و نیایشِ روزانهی یهودیان] و دعاهای مخصوص است، طلب توبه
و بخشایش بوده و برای سال جدید از خداوند، زندگی نیک و با سعادت درخواست شود.
در تلمود چنین آمده است: «سه دفتر در رُوش
هَشانا گشوده میشود: یک دفتر برای شریران، یکی برای صادقان و دیگری برای افراد میانه.
سرنوشت افراد کاملاً شریر در دفتر ممات یا مرگ نوشته و مهر میشود. به افراد میانه
تا روز کیپور (دهم تیشری) مهلت داده میشود که چنانچه توبه کنند، نام ایشان مانند
صادقان در دفتر حیات نوشته شود و در غیر این صورت از شریران به شمار میآیند.»
در منابع مختلف مذهبی يهود پنج نام برای
روش هشانا ذكر شده است:
۱- رُوشهشانا (اولِ
سال): در مفهوم اول سال عبری كه « رُوش» به معنای سرآغاز و «شانا» به معنای سال است.
۲- يوم هَزيكارُون
(روز یادآوری): به معنی روز يادآوری است. زيرا در آن، اعمال گذشته انسان مورد يادآوری
و بررسی قرار گرفته، فداكاری حضرت ابراهيم ياد میشود كه در آن روز حضرت اسحق را برای
قربانی به درگاه خداوند آماده كرد. (مسلمانان معتقدند که حضرت ابراهیم، حضرت اسماعیل
را برای قربانی به درگاه خدواند آماده کرد).
۳- يوُم تِروعا (روز نواختن شوفار): «تروعا» به معنای
نواختن كَرنا و شوفار با ندای لرزان است كه يكی از مراسم اصلی اين روز را تشكيل میدهد
و تورات نيز برای رُوش هشانا اين لقب را بهكار برده است.
۴- يُوم هَدين (روز
داوری): «دين» در زبان عبری به معنای محاكمه و رسيدگی به اعمال است و رُوش هشانا روزی
است كه به اين امر اختصاص يافته است.
۵- يُوم هَكِسِه: رُوش
هشانا در آغاز ماه قمری واقع شده كه «ماه» در اين روز از ديدهها پنهان است. به همين
سبب نام كِسِه به معنای «پوشيده» بر اين روز
خوانده میشود. از ديگر دلايل اين نام، «رحم و شفقت الهی» است كه
در صورت توبه انسان، از گناهان او در اين روز چشمپوشی میكند.
در دو روز رُوش هشانا تفيلاهای ويژهای خوانده میشود
كه بيشتر آنها حاوی مفاهيمي درباره روز حسابرسی اعمال، پذيرش مشيت خداوند و درخواست
رحم و شفقت به هنگام داوری است. در بخشهای ويژهای از تفيلای «موساف» اين روز، چندين
بار شوفار نواخته میشود که یادآور روزی است که [طبق عقیدهی یهود] حضرت ابراهیم پسرش
اسحاق را برای قربانی به درگاه خداوند آماده کرد.
یهودیان
اعتقاد دارند که: آفرينش حضرت آدم و شروع تاريخ جهان از اين روز شروع شده است. در همين
روز بود كه حضرت آدم به خاطر خطايش به محاكمه كشيده شد و در همين روز بود كه مورد بخشش
قرار گرفت. در اين روز بود مادرهای اوليه سارا و راحل (راحیل) كه عقيمه بودند مورد
تفقد خداوند قرار گرفتند و اسحق و يوسف را متولد نمودند. در همين روز بود كه تفيلای
(نماز) حنا مستجاب شد و شموئل پيغمبر از او به وجود آمد. در همين روز بود كه يوسف از
زندان مصر آزاد شد و به صدارت رسيد و در همين روز بود كه يوغ بيگاری مصريان از گردن
بنیاسرائيل در مصر برداشته شد.
نواختن شوفار: شوفار (شیپور) از قدیمیترین ابزارهای موسیقی است
که بشر آن را شناخته و از شاخ حیوانات حلال گوشت ساخته میشود. دستور نواختن
شوفار (دمیدن در شاخ قوچ) بهطور مستقیم در تورات آمده است: «روز اول ماه هفتم برای شما روز مقدس اعلام شده
است. هیچکار و پیشهای انجام ندهید، برای شما روز نواختن شوفار باشد.» (اعداد فصل ۲۹ آیه ۱)
در رُوش هشانا عزاداری يا گرفتن تعنيت (روزه) ممنوع است.
دانستن شمارهی سالها نيز از اين جهت
حائز اهميت بود كه بنا به فرمان خداوند در تورات، در پايان هر دورهی هفتساله، سال
شِميطا فرا میرسيد كه در آن امور كشاورزی تعطيل میشد و گروهی از محكومين جرايم مالی
آزاد میشدند.
در پايانِ هفت دورهی هفت ساله نيز در
سال پنجاهم، سال يُووِل فرا میرسيد كه آن نيز شامل احكام خاص خود بود و از اين جهت،
شمردن سالها نيز بسيار اهميت داشت.
سالهای شِميطا و يوُوِل: در تقويم عبری،
سالِ آخرِ هر دورهی هفت سالهی كشاورزی «شِميطا» نام دارد كه كشاورزی، زراعت و فروش
محصولات باغهای ميوه در اين سال تعطيل میشود. افرادی كه به علت دزدی طبق نظر دادگاه
شرع بهجای حبس در زندان موظف به خدمت نزد يك فرد صالح شده بودند، در اين سال آزاد
میشدند. همچنين پس از گذشت هفت سالِ شِميطا (هفت دورهی هفتساله، برابر ۴۹ سال)
پنجاهمين سال به نام «يوُوِل» شناخته میشود كه در اين سال نيز بهرهبرداری از زمينهای
كشاورزی و باغها تعطيل شده و قوانين خاص درباره مالكيت زمينها و بازگشت افراد موظف
به خدمت نزد خانوادههايشان اجرا میشد. اول ماه تيشری، مبنای شمارش اين سالهاست.
طبق آيهی ذكر شده در بالا، ماههای عبری، با حلول ماه آغاز میشود و با حلول ماهِ بعدی (يعنی يك دور گردش ماه به دور زمين) پايان میيابد. زمان دقيق شروع ماه، هنگامی است كه كرهی ماه، بين زمين و خورشيد قرار دارد و در اين حالت قابل رؤيت نمیباشد. اين زمان به زبان عبری «مُولاد/ مُلاد» به معنای «تولد و میلاد» نام دارد (Molad). فاصلهی زمانی بين دو مُولاد برابر ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۴۴ دقيقه و سه و یکسومِ ثانيه (۳/۳۳ثانیه) (۲۹ روز و ۱۲ ساعت و ۷۹۳ حِلِق) است (زمان از ماه نو تا ماه نو دیگر). (در مورد حِلِق به ادامه مطلب توجه کنید).
بنابراين يك سال قمری بطور متوسط ۳۵۴ روز
و ۸ ساعت
و ۴۸ دقيقه
و ۳۵ ثانيه
خواهد بود و از سال شمسی كه بطور متوسط ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۶ ثانیه است، حدوداً ۱۰ روز
و ۲۱ ساعت
و ۱۱ دقیقه
كوتاهتر است و اين تفاوت، موجب گردش ماههای قمری نسبت به سال شمسی میشود.
«طول
متوسط سال شمسی حقیقی در ساعت ۱۲ زيجیِ تاريخ صِفر ژانويه ۱۹۰۰ ميلادی،
۳۶۵/۲۴۲۱۹۸۷۸ شبانهروز
يا معادل ۳۶۵ شبانهروز و ۵ ساعت
و ۴۸ دقيقه
و ۴۵/۹۷ ثانيه
حساب شده است. مدت متوسط سال شمسی حقيقی، ثابت نيست و سالانه معادل ۰/۰۰۰۰۰۰۰۶۱۴ شبانهروز
يا ۰/۰۰۵۳۰ ثانيه
از مدت متوسط سال شمسی حقيقی كاسته میشود. مدت متوسط سال شمسی حقيقی ثابت نيست و بر
اثر تغييرات تعدادی از مشخصه های نجومی، تغيير میكند.
طول سال قمری، شامل ۱۲ طول
ماه هلالی است. مقدار متوسط طول سال قمری، از سال ۱۹۰۰ تا
۲۰۰۶ ميلادی،
۳۵۴/۳۶۷۰۶۸ شبانهروز
يا معادل ۳۵۴ شبانهروز و ۸ ساعت
و ۴۸ دقيقه
و ۳۴/۷ ثانيه
است. طول سال قمری متوسط ثابت نيست و به علت تغييرات بسيار كم طول ماه هلالی متوسط،
مقدار آن نيز دستخوش تغييرات بسيار كم است.»
پس برابر آنچه گفته شد؛ براساس دين يهود، ماههای عبری، قمری هستند (۲۹ یا ۳۰ روزی) و براساس حركت ماه به دور زمين تنظيم شدهاند.
در همین حال، طبق فرمان تورات، سالگرد
خروج بنیاسرائيل از مصر (عيد پسح) همواره بايد در اوايل بهار جشن گرفته شود و جشن
سايهبانها/ عید خیمهها (سوكُوت) نيز بايد در اوايل پاييز برگزار گردد. در صورتیكه اگر سال عبری
طبق ماههای قمری شمرده شود، پس از گذشت ۹ سال، عيد پسح از اول بهار به آخر پاييز منتقل خواهد
شد، یعنی یک فصل به جلو میافتد. زیرا سالِ قمری ۳۵۴ روز
است که حدود ۱۱ روز از سال شمسی کوتاهتر است. و اين در حالی است
كه اين اعياد و جشنها علاوه بر يادبود مذهبی و تاريخی، جنبهی كشاورزی نيز دارند.
عيد پسح هنگام برداشت محصولِ گندم، عيد شاووعوت هنگام تقديم نوبرانهی برداشت محصولِ
جو و جشن سوكوت زمان تقديم نوبرانهی محصولات تابستانی است. ايام خاص توبه (رُش هَشانا
و كيپور) نيز میبايست در محدودهی زمانی اوايل پاييز قرار گيرند.
برای تطبيق اين دو موضوع (قمری بودن ماهها
و تطابق اعياد و مناسبتها با سال شمسی) چنين مقرر شد كه هر ۲ يا
۳ سال
يكبار، سال كبيسه اعلام شده و يك ماه به آن اضافه شود (سال ۱۳ ماهه).
به اين ترتيب از چرخش ماهها و مناسبتها نسبت به سال شمسی جلوگيری میشود. و این کار
باعث میشود تقویم عبری، به یک تقویم شمسی - قمری تبدیل شود.
تقويم عبری از دورههای ۱۹ ساله
تشكيل شده است. علت انتخاب عدد ۱۹ آن است كه هر دورهی نوزده ساله كه ۱۲ سالِ
آن، سالهای معمولی و ۷ سال آن كبيسه باشد برابر با زمان ۱۹ سال
شمسی خواهد بود (دورهی نوزده ساله فقط يك ساعت و ۲۷ دقیقه
از مجموع زمانِ ۱۹ سالِ شمسی بيشتر خواهد بود كه به حساب نمیآورند).
در نتيجه در اين دوره، ماهها قمری و همهی سالها شمسی خواهند بود.
حال با این توضیحات، به معرفی تقویم عبری
میپردازیم:
گاهشماری يهودی در اصل نوعی گاهشماری
شمسی ـ قمری است و كبيسههای آن نيز درست برابر دوره كبيسهگيری نوزدهسالهی
شمسی ـ قمریِ بابلی است كه بهويژه در زمان هخامنشيان در ايران رواج داشته
است؛ يعنی اِعمال هفتسال كبيسه در نوزده سال. اما الزامِ استفادهكنندگان
از گاهشماری يهودی در اجرایِ به موقعِ بعضی شعائر دينی با اوقات خاصی از روزهای
هفته و فصلهای خاصی از سال باعث پيچيدگیهایی دراين گاهشماری شده و در عين
حال آنرا يكی از دقيقترين گاهشماریهای رايج در ميان نوع بشر كرده است.
مبنای آغاز شمارش سال در تقويم عبری،
آفرينش حضرت آدم (به زعم یهودیان) است. شروع تقویم (مبدأ تاریخ) در غروب شبِ دوشنبه
۷ اكتبر
۳۷۶۱ قبل
میلاد در تقویم جولیان (میلادیِ قدیم) است که تطبیق آن با تقویم میلادیِ گریگوری (میلادی
کنونی) تاریخِ ۷ سپتامبر ۳۷۶۰ قبل از میلاد را به دست میدهد. یكشنبه، روز اولِ
هفته و شنبه، روز هفتمِ هفته است. طول متوسط یک ماه ۲۹/۵۳۰۵۹۴ روز
است، كه بسیار به متوسط ماه هلالى (زمان از ماه نو تا ماه نو دیگر)، یعنى ۲۹/۵۳۰۵۸۸ روز نزدیك است.
روش محاسبه:
همانطور گه گفتیم در تقویم یهودی تلاش
شده است كه بهطور همزمان ارتباط بین ماههای قمری با فصول در نظر گرفته شود. در این
تقویم با توجه به اینكه شروع سال در چه روزی از هفته باشد تعداد روزهاى سال فرق مىكند.
در یك دورهی ۱۹ ساله، سالهاى ۳، ۶، ۸، ۱۱، ۱۴، ۱۷ و ۱۹ كبیسهی ۱۳ ماهه هستند. (برای دانستنِ اینکه سالِ مورد نظر،
کبیسه هست یا نه، ابتدا سال را بر ۱۹ که همان دوره ۱۹ ساله
است تقسیم میکنیم و اگر مانده، یکی از اعداد ۳، ۶، ۸، ۱۱، ۱۴، ۱۷، ۱۹ باشد؛ سال، کبیسه و جز آن باشد غیرکبیسه به شمار میرود). در این سالها (سالِ کبیسه) ماه
اضافی پیش از «ماهِ آدار» علاوه، و «آدار ۱» خوانده میشود؛
در این سالها (سال کبیسه) آدارِ همیشگی را «آدار ۲» یا «وا آدار» مینامند.
اصولاً ماه آدار (آدارِ همیشگی) ۲۹ روزه است، اما در سالهای کبیسه، آدار اول (ماهِ دوازدهم) ۳۰ روزه
و آدار دوم (ماهِ سیزدهم) ۲۹ روزه خواهد بود. همه مناسبتها و ایام مهمی که در
آدار قرار دارند (مانند جشن پوریم)، در سالهای کبیسه، در آدار دوم خواهند بود.
علاوه بر این، در یك سالِ غیركبیسه، سالهاى
ناقص (ناقصه)، عادى (معتدله) یا كامل (تامه) به ترتیب ۳۵۳، ۳۵۴ یا ۳۵۵ روز و در سال كبیسه، ۳۸۳، ۳۸۴ یا ۳۸۵ روز تقسیم مىشوند. ماه ۳۰ روزى
را ماله (=كامل) و ماه ۲۹ روزى را هازر (=ناقص) گویند. سال بر سه
قسم است: سالِ شِلِما یا كامل (به عبری: שלמה)، ۳۵۵ یا
۳۸۵ روزى،
كه در آن ماههاى هِشوان (حِشوان) و كیسلِو ۳۰ روزى هستند؛ سالِ سِدورا یا کِسیدرا یا عادی (به
عبری: כסדרה)، ۳۵۴ یا ۳۸۴ روزی، كه در آن هِشوان ۲۹ روزى
و كیسلِو ۳۰ روزى است؛ سالِ هاسیرا یا حَسِرا یا ناقص (به عبری:
חסרה)، ۳۵۳ یا ۳۸۳ روزی، كه در آن هر دو ماهِ هِشوان و کیسلِو ۲۹ روزی
هستند. به عبارتی دیگر، در تقويم عبری، سه نوع «سال» از نظر تعداد روزهای آن وجود دارد.
با توجه به اين كه سالِ قمری معادل ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۸ دقيقه و
۳۵ ثانیه
میباشد، برای سهولت در محاسبات، در هر دوره به ترتيب اولين سالِ (غيركبيسه) را ۳۵۳ روزی
در نظر میگيرند و آن را سال «ناقص» مینامند. دومين سال ۳۵۴ روزی
بوده و سال «عادی» نام دارد و سومين سال ۳۵۵ روزی و با نام سالِ «كامل» شناخته میشود. هر يك
از اين سالها اگر كبيسه باشد به ترتيب ۳۸۳ روز (سال ناقص)، ۳۸۴ روز
(سال عادی) و ۳۸۵ روز (سال كامل) خواهد بود.
برای نشان دادن آنکه سال؛ ناقص، عادی
یا کامل است آن را به سه حرف از الفبای یهود مشخص میسازند که حرفهای اول و سوم، حرفِ
اولِ روزهایی از هفتهاند که رُش هَشانا (یکم تیشری) و روز اولِ موعد پسح (۱۵ نیسان)
آغاز میشوند و حرفِ وسط، اولین حرفِ واژهی ناقص، عادی، کامل (البته در الفبای یهودی)
است (در الفبای یهودی سال ناقص با ח، سال عادی با כ و سال کامل با ש نشان داده میشود). مثلاً اگر در یک سالِ کامل، رُش هشانا به سهشنبه
و پسح به پنجشنبه بیفتند، سال با «س ک پ» مشخص میشود (البته به جای واژهها باید معادل
یهودی و به جای حروف معادل آنها از الفبای یهودی گذاشته شود). در برخی تقویمها دیده
شده که بهجایِ مشخص کردن روز اولِ موعد پسح (۱۵ نیسان)،
روز اول نیسان را مشخص میکنند.
پس میتوانیم تعیین نوع سال را به صورت
زیر خلاصه کنیم:
الف) سال شِلِما یا کامل «שלמה» با مخفف ש
ب) سال کِسیدرا یا معمولی «כסדרה» با مخفف כ
ج) سال حَسِرا یا ناقص «חסרה» با مخفف ח
در هر یک از سالهای نامبرده، تعداد روزها
در ماههای هِشوان و کیسلو متفاوت درنظر گرفته شدهاند، در سال شِلِما روزها در ماههای
حشوان و کیسلو ۳۰ روزی، در سال کِسیدرا ماه هِشوان ۲۹ و
کیسلو ۳۰ روزی
و در سال حَسِرا، هِشوان و کیسلو ۲۹ روزی هستند.
نمودار روزهای حشوان و کیسلو:
ש شِلِما (کامل) שלמה کامل
۳۰ – ۳۰ روز
כ کِسیرا (عادی) כסדרה معمولی ۲۹ (هشوان) – ۳۰ روز
(کیسلو)
ח حسرا (ناقص) חסרה ناقص ۲۹ - ۲۹ روز
پس مشخص شد که در تقویمِ عبری در برابر
هر سال، سه حرف نوشته میشود و در این بخش اشاره ما به حروف میانی است که مخفف یکی
از سه کلمه شلما با حرف ש کسیدرا با حرف כ یا حسرا با حرف ח است.
برای نمونه مقابل سال ۵۷۶۰ حرف ש که مخفف شلما است درج شده و میرساند که در آن باید
حشوان و کیسلو ۳۰ روز درنظر گرفته شود.
سال ۵۷۶۰ عبری
בשז
ב نخستین
حرف راست: نشان نخستین روز رُوش هَشانا (روزِ شنبه)
ש دومین
حرف میانی: نشان نوع سال (سالِ شِلِما یا کامل)
ז سومین
حرف چپ: نشان نخستین روز نیسان (روزِ پنجشنبه)
همانطور که در بالا اشاره شد، در اینجا
بجای تعیین روزِ اولِ موعدِ پسح (۱۵ نیسان)، روزِ یکم نیسان مشخص شده است.
سال با نخستين روزِ ماه تیشری، موسوم
به «رُش هشانا؛ راش هِشَنا؛ روز سال نو» شروع میشود. سبب اختلاف بین سالهای سهگانه
(ناقصه، معتدله و تامه) اینست که رُش هشانا هرگز نبايد با روزهای يكشنبه، چهارشنبه
و جمعه و روز اولِ عید پسح نیز هرگز نباید با روزهای دوشنبه و چهارشنبه و جمعه آغاز
گردد که در صورت انطباق، نوروز یا عید پسح را یك روز جلو مىبرند تا دو یا سه روز تعطيل
پشت سرهم، مانع معيشت قوم يهود نگردد. به عبارتی، يكی از دلايل تنظيم تقويم به
روش مذكور آن است كه تا حد امكان سه روز تعطيل مذهبی به طور متوالی واقع نشود. زيرا
در اكثر اعياد مذهبی، انجام كار به مدت يك يا دو روز حرام اعلام شده است و قرارگيری
اين ايام بلافاصله قبل يا پس از روز شنبه كه در آن نيز كار كردن منع شرعی دارد، ايجاد
اشكال میكند. همچنين در تعيين رُوش هاشانا چهار عامل (در عبری: دَهيُوت، به
معنای مانع) دخيلاند تا روزهای ديگر در گاهشماری يهود كه بر اساس تعيين رُوش
هشانا و با شمارش از اين روز تعيين میگردند با روزهای تعطيل برخورد نكنند. اعمال
هر يك از اين دَهيُوتها، يا جمع دو يا حتی هر چهار دَهيُوت، ممكن است باعث
شود رُوش هاشانا تا دو روز به تعويق بيفتد؛ از جمله روز دهم تیشری (یوم کیپور)
نبايد به جمعه و يكشنبه و هفتمين روز سوكوت (بيستويكم تیشری، روزِ هُشانا
رَبّا/ هوشعنا ربّا؛ عبارت «هوشعنا» بهمعنای «خواهش داریم (ما را) نجات بده» میباشد)
نبايد به شنبه بيفتد.
هوشعنا ربّا از يك نظر، به معنای روزی
است كه روند دادرسی مَحكمه آسمانی كه از رُوش هشانا تشكيل شده بود، پايان يافته و از
اين پس احكام الهی اجرا میشوند. به همين دليل در اين شب تا صبح در كنيساها بيدار مانده،
با مطالعه مذهبی و عبادت تلاش میكنند تا در آخرين روز محكمه، رضايت خداوند را برای
باطل كردن احكام سختی كه احتمالاً بر اثر خطاكاریها صادر شدهاند، جلب كنند.
لذا مقرراتی به شرح زير دربارهی تقويم
وضع کردهاند:
۱- عيد پسح (۱۵ نیسان)
هرگز از روز دوشنبه، چهارشنبه يا جمعه آغاز نمیشود.
۲- عيد شاووعوت (۶ سیوان)
هرگز از روز سهشنبه، پنجشنبه يا شنبه آغاز نمیشود.
۳- رُش هَشانا (۱ تیشری)
و عيد سوكوت (۱۵ تیشری) هرگز از روز يكشنبه، چهارشنبه يا جمعه آغاز
نمیشود.
۴- يُوم كيپور (۱۰ تیشری)
هرگز در روزهای يكشنبه، سهشنبه يا جمعه واقع نمیشود.
پس مشخص شد که روز اولِ رُش هشانا در
یکم ماه تیشرى، كه آغاز «سال مذهبی» است واقع میشود و روز اول عید پسح در ۱۵ ماه
نیسان، كه آغاز «سال فصلی - کشاورزی» است، قرار میگیرد. براى تشخیص نوع سال از جدول
پیوست مىتوان استفاده كرد (+). روز آغاز نوروز (رُوش هشانا) را در طرف چپ، و روز آغاز
پسح را در بالاى جدول بیابید. تقاطع سطر و ستون تعداد روزهاى سال، یعنى نوع سال را
نشان مىدهد.
آغاز متوسط هر فصل را به عبری تکوفه/
تكوفت/ تقوفات (=مدار، دوره) مینامند. از نظر موقعيت فصلها، در ماهِ نيسان، خورشيد
در اعتدال بهاری، در ماهِ تموز در انقلاب تابستانی، در ماهِ تیشری در اعتدال پاييزی و در ماهِ تِبِت در انقلاب
زمستانی قرار میگيرد. به عبارتی دیگر، تكوفهی نیسان، تموز، تیشرى و تِوِت با قرار
گرفتن خورشید، بترتیب، در نقطههاى اعتدال بهارى، انقلاب تابستانى، اعتدال پاییزى و
انقلاب زمستانى مقارن هستند. ازينرو، درحالیكه
در گاهشماری فصلی -کشاورزیِ يهود، سال از نيسان آغاز میگردد، در گاهشماری
مذهبی، اول تیشری آغاز سال محسوب میشود. در موقعيتهای تاريخیِ گوناگون، بعضی
زمانهای ديگر، از جمله اولِ ماهِ ايلول يا نيمهی ماهِ شباط، نيز آغاز سال
به شمار میآمدهاند.
در گاهشماری عبری براى مراعات آداب دینى،
بهویژه براى دخول سبت یا شَبّات (كه روز شنبه و مهمترین روز هفتهى یهودیان است)
شبانهروز از موقع غروب خورشيد آغاز میگردد. اما روز عُرفى یهود از ساعت ۶ صبح
آغاز مىشود. هر ساعت به ۱۰۸۰ بخش مساوی با نام «حِلِق/ هِلِق/ حیلَق» (به عبری: חלק و به انگلیسی: Chalakim/ Helekim/ Helek) (جمع حلاقیم/ هِلاقیم) تقسیم
مىشود و هر هِلِق سه و یكسوم ثانیه (۳/۳۳ثانیه) یا یکهجدهمِ دقیقه است. (هر حِلِق واحد، بزرگتر از ثانیه، کوچکتر از دقیقه و برابر
۱۸ حِلِق
است. برای مثال ۶۰۰ حِلِق برابر است با ۳۳ دقیقه
و ۶ حِلِق
است یا هر ۲۰۴ حِلِق برابر است با ۱۱ دقیقه
و ۶ حِلِق).
ماه نيز از لحظهی مقارنه آغاز میگردد كه در عبری به آن مُلاد/ مُولاد/ ميلاد،
به معنای تولد، گفته میشود.
دقت تقویم:
بعد از هر ۱۳۸۰۰ سال،
یك روز بین شروع ماه و زمان میانگین ماه جدید (هلال جدید) اختلاف بهوجود مىآید. انطباق
این تقویم با سال خورشیدى از تقویم جولیان بهتر و از تقویم میلادی بدتر است. طول متوسط
یك سال ۲۴۶۸ /۳۶۵ روز
است كه در مقایسه با سال خورشیدىِ واقعى (زمان از اعتدال بهارى تا اعتدال بهارى دیگر)
۲۴۲۱۹ /۳۶۵ روز
است، هر ۲۱۶ سال یک روز اختلاف با سال خورشیدى به وجود مىآید.
ترتیب ماههای عبری:
سال عبری كه با فصول سال شمسی نيز تطبيق
دارد، از اول تيشری (رُش هشانا) و در اواخر تابستان يا اوايل پاييز شروع میشود. يعنی
در رُش هَشانا (نوروز)، تقويم عبری يك سال به جلو میرود. ولی در ترتيب شمارش ماههای
سال، طبق دستور تورات، ماه نيسان مصادف با خروج بنیاسرائيل از مصر، اولين ماه شمرده
میشود. پس ماههای سال را به اين ترتيب میشماريم:
فصل بهار: نيسان، ايار، سيوان.
فصل تابستان: تموز، آو (آب)، ایلول (اِلول).
فصل پاييز: تيشری، هشوان، كيسلو.
فصل زمستان: طِوِت (تِوِت)، شِواط (شوات/
شباط)، آدار.
پس ترتیب ماههای سال در تقویم دینی-مذهبی عبری (بنا به دستور تورات) عبارتند از:
نیسان - ایار - سیوان - تموز - آو - ایلول
- تیشری - هِشوان - کیسلِو - تِوِت - شوات - آدار.
در نتیجه در تورات منظور از ماه سوم،
ماه سيوان است و ماه هفتم، ماه تيشری و ... است.
ترتیب ماههای سال در تقویم مدنی-اجتماعی عبری:
تیشری - هِشوان - کیسلِو - تِوِت - شوات
- آدار - نیسان - ایار - سیوان - تموز - آو - ایلول.
Tishrei (Tishri) – Heshvan (Cheshvan) – Kislev
– Tevet (Teveth/ Teves) – Shevat – Adar – Nisan (Nissan) – Iyar (Iyyar) – Sivan
– Tamuz (Tammuz) – Av – Elul.
نام ماههای سال در اينگاهشماری
عموماً همان نام ماههای گاهشماریِ بابلی است اما تا پيش از زمان اسارت يهوديان
در بابل نام «ماههای كنعانی باستان» و نيز صورت شمارشی ماهها كاربرد داشته
است (تنها چهار نام کنعانی باقیمانده و به دست ما رسيده است که عبارتند از:
نیسان «اَبیب/ آویو»، ایار «زیو»، تیشری «اِتانیم» و هِشوان «بول»)؛ ازينروست كه
در بعضی مواضع كتاب مقدّس (مثلاً كتاب حزقيال نبی، ۱:۱، ۸:۱؛ كتاب زكريای نبی، ۸:۱۹؛ كتاب دوم تواريخ ايام، ۳۰:۲) از ماهها، نه با نام آنها، بلكه با شماره آنها
ياد شده است.
روز اول هر ماه نو عبری «رُوش حُودِش/
رُش حُودِش» نام دارد. در گذشتههای دور، در اين روز مراسم ويژهای برگزار میشد اما
امروزه تنها يك نوبت نماز (تفیلا) اضافی به نام «موساف» به همراه متن ويژه «هَلِل»
به معنای مدح خداوند خوانده شده و آياتی از تورات نيز قرائت میگردد. هر چند كه برگزاری
مراسم سوگواری يا گرفتن روزه نيز در آن منع شده است. در مورد ماههایی كه ۳۰ روزه
هستند، مراسم ماه نو - رُوش حُودِش - دو روز
برگزار میشود (روز سیاُم ماه قديم و روز اولِ ماه جديد).
نام روزهای هفته در تقویم عبری:
روزهای هفته در تقویم عبری از یکشنبه
شروع و به شنبه ختم میشوند. این روزها بترتیب عبارتند از:
یکشنبه: یومِ ریشون (yom ri'shon)؛ به عبری: יום ראשון
دوشنبه: یومِ شِنی (yom sheni)؛ به عبری: יום שני
سهشنبه: یومِ شیلیشی (yom shlishi)؛ به عبری: יום שלישי
چهارشنبه: یومِ رِ وی ئی (yom revi'i)؛ به عبری: יום רביעי
پنجشنبه: یومِ هامیشی، یومِ خامیشی
(yom xamishi)؛ به عبری: יום חמישי
روز جمعه: یومِ شیشی (yom shishi)؛ به عبری: יום שישי
روز شنبه: یومِ شَبّات (yom shabat)؛ به عبری: יום שבת
روز شنبه (شَبّات/ سَبَّت)؛ روزِ راحتی و تقدس برای
قوم يهود میباشد بهطوریكه دين يهود و طريقه حيات يهودی وابستگی شديدی به اين روز
دارد. شبات روزی است كه نقش خود را بر هر فرد يهودی به جای گذاشته و او را بين ملل
ويژگی بخشيده است. در توراتِ مقدس روز شنبه علامت عهد ميان خدا و قوم بنیاسرائيل بوده
است زيرا در اين روز خداوند كار آفرينش جهان (از نيستی به هستی آوردن) را پايان داد.
روز شنبه نه فقط برای فرد يهودی، بلكه برای خدمتكاران و حيواناتی كه برای او به كار
گماشته میشوند نيز روز آرامش و استراحت است.
بنا بر عقیده یهود، خدا پس
از خلقت خود در روز هفتم آرامی گرفت. این بدین معنی نیست که خداوند خسته شده بود و
نیاز به استراحت داشت و میخواست خود را برای انجام کارهای بیشتری آماده کند، زیرا
کار آفرینش قبلاً کامل و تمام شده بود؛ این استراحت از روی خستگی نبود بلکه استراحت
و آرامی برای کاری بود که به خوبی انجام شده بود. گرچه خدا در این زمان نگفت که سَبَّت
نگاه داشته شود، اما اصل استراحت در روز هفتم را همانند نمونه و سرمشق به ما آموخت.
اول از
همه، علاوه بر خواب روزانه در هر روز، ما انسانها نیاز به استراحت جسمانی و مغزی داریم.
اما بیشتر از آن ما نیاز داریم که بطور منظم از کار روزانه دست کشیده و توجه خود را
به سوی خدا متمرکز کنیم. ما نیاز به رفع خستگی روحی و معنوی داریم. خداوند روز هفتم
را تقدیس نمود، زیرا که در آن آرام گرفت.
«سَبَّت» واژهی عبری و به معنای «استراحت»
است. زمانیکه ما در روز سَبَّت استراحت میکنیم، این روز را تقدیس نموده و بدینسان
به خداوند احترام میگزاریم (خروج ۲۰: ۸-۱۱). استراحت در روز سَبَّت همچنین
نمادی از استراحت و آرامش معنوی و ابدی برای قوم خدا در زندگی پس از مرگ و در نزد خدا
و مسیح میباشد (عبرانیان ۴: ۹-۱۱). روز سَبَّت به ما فرصتی ویژه
میدهد تا به خاطر عطایای خداوند، او را ستایش و شکر کنیم، عطایایی که بالاترین آنها
همانا پسرش عیسی مسیح است که بواسطه او آرامی ابدی و حیات ابدی را دریافت کردیم.
سَبَّت
در واقع در روز جمعه و پیش از غروب آفتاب شروع و در روز شنبه و با فرارسیدن غروب آفتاب
به پایان میرسید. در این روز یهودیان از کار کردن دست میکشیدند و بر طبق کلام خدا،
نه خودت، نه پسرت، نه دخترت، نه غلامت، نه کنیزت، نه مهمانانت و نه چهارپایانت مطلقاً
هیچ کاری نکنند.
سَبَّت
در کتاب خروج به عنوان فرمان چهارم از ده فرمان به ثبت رسیده است (خروج ۲۰:
۸-۱۱):
۸ سبت را
به خاطر داشته باش و آن را مقدّس بشمار. ۹ شش روز
کار کن و تمام کارهایت را انجام بده. ۱۰ ولی روز
هفتم، روز استراحت و مخصوص خداوند است. در آن روز هیچکس کار نکند. نه خودت، نه فرزندانت،
نه غلامت، نه کنیزت، نه حیواناتت و نه غریبی که نزد توست. ۱۱ من، خداوند،
در شش روز زمین و آسمان و دریا و هر چه در آنهاست را ساختم و در روز هفتم استراحت کردم.
به همین دلیل است که من، خداوند، سبت را متبارک ساختم و آن را تقدیس نمودم.
هشت شبات مهم عبارتند از:
۱- شبات شیرا (سرود دریا)؛ بهمناسبت گذشتن بنیاسرائیل از دریا.
۲- شبات شقالیم (اعانات)؛ در آن روز برای تعمیرات خانهی خدا اعانه داده میشود.
۳- شبات زاخور (یادبود)؛ برای یادآوری عید پوریم.
۴- شبات پارا (گاو قرمز )؛ این گاو بعد از ذبح سوزانده میشد و از خاکستر آن نیاز شرعی زائران تأمین میگردید.
۵- شبات هحودش (ماه نیسان)؛ بهمناسبت فرارسيدن عید فطیر و خروج بنیاسرائیل از مصر.
۶- شبات گادول (بزرگ)؛ كه در آن روز واعظین با سخنرانیهای مفصل خود مردم را به داشتن ایمان و تقوی تشویق مینمایند.
۷- شبات ایخا (شبات قبل از نهم ماه آب)؛ برای یادآوری روز نهم ماه آب.
۸- شبات شوبا (توبه)؛ كه شبات قبل از روز كیپور میباشد و واعظین به مردم توصیه میكنند كه از صمیم قلب بهسوی خدا بازگردند و توبه و انابه نمایند.
تعداد روزهای هر ماه به قرار زیر است:
تیشری (۳۰ روزی)
- هِشوان (۲۹ یا ۳۰) - کیسلِو (۲۹ یا
۳۰) - تِوِت (۲۹) - شوات (۳۰) - آدار ۱ (۳۰ روزی، فقط در سالهای کبیسه) - آدار ۲ (آدارِ همیشگی) (۲۹) - نیسان (۳۰) - ایار (۲۹) - سیوان (۳۰) - تموز (۲۹) - آو (۳۰) - ایلول (۲۹).
ماههایِ تیشری، شباط (شوات)، نیسان، سیوان و
آو همیشه ۳۰ روزی و ماههای طِوِت (تِوِت) - آدار (که در سالهای کبیسه
آدار ۲ نامیده
میشود) - ایار - تموز - ایلول همیشه ۲۹ روزی و ماههای هِشوان و کیسلِو ۲۹ یا ۳۰ روزی هستند.
در سالهای ناقص (۳۵۳ و
۳۸۳ روزی)،
هر دو ماهِ هِشوان و کیسلو ۲۹ روزی هستند. در سالهای عادی (۳۵۴ و
۳۸۴ روزی)،
ماهِ هِشوان ۲۹ روزى و ماهِ كیسلو ۳۰ روزى
است؛ و در سالهایِ کامل (۳۵۵ و ۳۸۵ روزی)، ماههاى هِشوان و كیسلو ۳۰ روزى
هستند.
اصولاً ماه آدار ۲۹ روزه
است اما در سالهای كبيسه، آدارِ اول ۳۰ روزه و آدار دوم که همان آدار همیشگی است ۲۹ روزه
خواهد بود.
پس در تقویم عبری دو نوروز داریم. ابتدا
نوروزی که بنا به دستور خداوند با ماه نیسان آغاز شده و آنرا «تقویم فصلی- کشاورزی»
مینامند که عید پسح در آن قرار دارد و دیگری « تقویم مذهبی» که از ماه تیشری آغاز
میشود که عید سوکوت در این ماه واقع شده و برای شمارش سالهای عبری بکار میرود.
به عبارتی؛ شمارش ماههایِ سال از ماهِ
نیسان است ولی آغاز سال از ماهِ تیشری.
پس دستورات و نکات مهم در استخراج تقویم عبری به این شرح است:
۱- هرگز اول سال یا
رُوش هشانا و سوکوت در روزهای یکشنبه، چهارشنبه و جمعه رُخ نمیدهد.
۲- هرگز یوم کیپور
در روزهای یکشنبه، سهشنبه و جمعه رُخ نمیدهد.
۳- سالی که روز اول
آن سهشنبه باشد، عادی یا کِسیدار خواهد بود.
۴- اگر ابتدای حلول
سال، روز سهشنبه ساعت ۳ و ۲۰۴ حِلِق (ساعت ۳ و ۱۱ دقیقه و ۶ حِلِق) یا به بعد باشد (در سال معمولی)، اول سال
به روز پنجشنبه منتقل میشود.
۵- سالی که روز اول
آن دوشنبه یا شَبّات (شنبه) باشد، اگر آن سال معمولی یا کبیسه باشد؛ عادی یا کِسیدرا
نخواهد بود.
۶- سالی که روز اول
آن پنجشنبه باشد، بهویژه در سال معمولی، حَسِرا یا ناقص نخواهد بود و در سال کبیسه،
منظم یا کِسیدرا نخواهد بود.
۷- قانون کلی برای
همه روزها این است که اگر ابتدای سال از ساعت ۱۲ ظهر
به بعد باشد، فردای آن روز، اول سال خواهد بود به شرطی که یکشنبه و چهارشنبه نباشد.
۸- اگر ابتدای سال،
روز دوشنبه ساعت ۹ و ۵۸۹ حِلِق (ساعت ۹ و ۳۲ دقیقه و ۱۳ حِلِق) یا بیشتر باشد، در سال پس از کبیسه، ابتدای
سال، روز سهشنبه خواهدبود.
مبدأ گاهشماری يهودی (زمان آفرينش
عالم به زعم يهوديان) ۴۳۸۲ سال پيش از مبدأ گاهشماری هجری محاسبه میشود
(از ۱۵ شهریور
تا ۱۵ مهر
در نوسان است). اين مبدأ را نويسندگان متقدم اسلامی (مثلاً حمزه اصفهانی) نيز
ذكر كردهاند. در عين حال، بايد در نظر داشت كه به سبب ماهيت شمسی ـ قمریِ
بودنِ گاهشماری يهودی ــ كه طول سال را در يك دورهی نوزده ساله با طول سال
در همين مدت در گاهشماریهای شمسی برابر میكند ــ اختلافی كه حمزه اصفهانی
ذكر كرده، اكنون بين گاهشماری هجری و يهودی صادق نيست. محمدبن موسی خوارزمی
و ابوالحسن قاينی نيز درباره گاهشماری يهودی مطالبی ذكر كردهاند.
از ميان دانشمندان اسلامی، ابوريحان
بيرونی بيش از همه درباره اين گاهشماری مطالبی نوشته است. بهطوریكه بسياری
از دانستههای امروزی درباره ماهيت اين گاهشماری در جوامع اسلامی، مديون
نوشتههای اوست.
دوشنبه
۱۲ خرداد ۱۳۹۹
۰۹ سیوان ۵۷۸۰
۰۱ ژوئن ۲۰۲۰
۰۹ شوال ۱۴۴۱
منابع:
بیرشک، احمد، گاهشماری ایرانی: ادامه گاهشماری سه هزارسالی برای ۵۴۲۱ سال، ناشر بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، ویرایش و چاپ سوم، ۱۳۸۰.
ستارهشناس، یوسف، انطباق لحظهها، انتشارات
انجمن کلیمیان تهران، چاپ اول، ۱۳۷۹.
سایت انجمن کلیمیان تهران.
مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.
مرکز
پژوهش و مطالعات یهودیان ایران.
مبدل تقویم (Calendar Converter):
برای
مشاهده سالنامهی کامل تطبیقی (میلادی، عبری، شمسی و قمری) همراه با موعدیم (اعیاد یهودی)، مناسبتها
و رویدادهای مهم جهان، به «اینجا» بنگرید.
برای مشاهده و تعیین زمانِ مُولاد یک ماه به «اینجا» بنگرید. (ماشین حساب آنلاینِ مُولاد)
برای محاسبه آنلاین تقویم عبری و میلادی به «اینجا» بنگرید. (شمارشِ ماهها از ماه تیشری)
برای محاسبه آنلاین تقویم عبری و میلادی به «اینجا» بنگرید. (شمارشِ ماهها از ماه نیسان)
اعیاد و مناسبتهای تقویم عبری در هر سالی را در «اینجا» ببینید. (انگلیسی)
تعطیلات بزرگ و جزئی یهودیان با ذکر مختصری از آداب و رسوم آنها را در «اینجا» ببینید. (انگلیسی)
برای مبدل تقویم عبری، مبدل واحدهای کتاب مقدس و تلمود، تعطیلات یهودیان و سایر ابزار تبدیلی، به «اینجا» بنگرید. (ماشین حساب آنلاین تورات).
نرمافزار تبدیلِ سریع و دقیق تقویمها (Calendar Converter)
این نرمافزار برای تبدیل سریع و دقیقِ چندین گاهشماری
به یگدیگر طراحی شده است. کارایی و کاربرد اصلی این برنامه بیشتر برای تبدیل دادههای
تاریخی در متون کهن است. با این نرمافزار میتوان بصورت آنلاین هر دادهی تاریخی با
یکی از تقویمهای میلادی گریگوری (کنونی)، میلادی جولیان یا ژولی (قدیم)، روز ژولی
(تقویم ژولی با روز ژولی فرق میکند)، عبری، هجری قمری، هجری خورشیدیِ حسابی (رایج) (Persian Arithmetic)، هجری خورشیدیِ نجومی (بر اساسِ الگوریتم احمد
بیرشک) (Persian Astronomical)، مایا (شمارش بلند، هاآب، تزولکین)، تقویم ملّی
هند و تقویم جمهوری فرانسه را به تقویمهای دیگر تبدیل کرد. جدول تقویمهای این برنامه
از یکدیگر مجزا هستند تا بتوان نتیجه تطبیق تقویمها را بطور همزمان در همهی آنها
مشاهده کرد. پیش از استفاده به این نکات توجه فرمایید:
۱- سال، ماه و روز دلخواه خود را در جدول مربوط به آن تقویم وارد کنید و
پس از فشردن دکمهی تبدیل، نتیجه را همزمان در همهی تقویمهای دیگر ببینید.
۲-
این قاعده کلی در همه روشهای تبدیل عمومیت دارد
که چنانچه تاریخ موردنظر و یا نتیجهی تبدیل، متعلق به پس از 15 اکتبر 1582 میلادی
باشد، میباید از تقویم میلادی گریگوری (میلادی فعلی) و اگر پیش از آن باشد، میباید
از تقویم میلادی جولیان یا ژولی (میلادی قدیم) استفاده شود.
۳-
برای سالهای پیش از مبدأ سالشماریِ هر تقویم، از
علامت منفی (-) پیش از شماره سال استفاده کنید.
۴-
دکمه تنظیم ساعت برای استخراج روز ژولی و ساعت
یونیکس است. مبدأ شبانروز در روز ژولی برابر با لحظهی ظهر متوسط در نصفالنهار صفر
درجه است.
برنامهنویسی و الگوریتمها: جان واکر (John Walker)
((The Babylonian Calendar (with a date converter based on Parker & Dubberstein (1971
گفتارهای دیگر:
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
نظرتان درباره این پست را به اشتراک بگذارید.
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.