آشنایی با گاهشماری کردی سلطانی (تقویم اهل حق/ تقویم یارسان)

گاهشماری کردی سلطانی

در میان یارسان (اهل حق) برای برگزاری مراسم دینی و آئینی و بخصوص روزه‌ی خود (روزه مَرنو و قَوَّل‌طاس)، دو گاهشماری مورد استفاده قرار می‌گیرد:

۱- تقویم «کردی گرمسیری سلطانی» ارائه شده توسط سید خلیل عالی‌نژاد.

در گاهشمار «کردی گرمسبری سلطانی» هر فصل ۹۰ روزِ کامل (سه ماهِ ۳۰ روزه بدون کسر یا اضافه) است که همه ساله در تاریخ معین و ثابتی آغاز می‌شود.

پنج روز در سال بنام «تار» یا «پنجه‌تار» یا «پنجه و تار» یا «تارپنجه» محسوب می‌شود که در سال‌های کبیسه به شش روز افزایش می‌یابد. یک روز اضافه در آخرین روز اسفند همان سالی که کبیسه است (یعنی ۳۰ اسفند هجری خورشیدی) قرار می‌گیرید. در نتیجه سال‌های کبیسه عملاً هیچ تغییری در فرا رسیدن فصل‌های «کردی گرمسیری سلطانی» بوجود نمی‌آورد. اولین روزِ سال همیشه ثابت بوده و در روز ۲۵ بهمن هجری خورشیدی واقع می‌شود. روزهای پنجه از ۲۵ اسفندماه خورشیدی آغاز شده و تا پایان سال ادامه دارد.

۲- تقویم «کردی یاری سلطانی» یا «تقویم گوران»، ارائه شده توسط سید محمد حسینی به کوشش سید حشمت‌الله میره‌بیگی (آژنگ). در حال حاضر، این گاهشماری جهت انجام امور دینی بیشتر مورد توجه و استفاده یارسان است.

در گاهشمار «کردی یاری سلطانی» هر فصل ۹۰ روزِ کامل (سه ماهِ ۳۰ روزی بدون کسر یا اضافه) است که همه ساله در تاریخ معین و ثابتی آغاز می‌شود.

پنج روز در سال بنام «تار» یا «پنجه‌تار» یا «پنجه و تار» یا «تارپنجه» محسوب می‌شود که در سال‌های کبیسه به شش روز افزایش می‌یابد. یک روز اضافه در آخرین روز اسفند همان سالی که کبیسه است (یعنی ۳۰ اسفند هجری خورشیدی) قرار می‌گیرید. در نتیجه سال‌های کبیسه عملاً هیچ تغییری در فرا رسیدن فصل‌های «یاری سلطانی» بوجود نمی‌آورد.

اولین روزِ سال همیشه ثابت بوده و در روز ۳۰ دی‌ماه هجری خورشیدی واقع می‌شود. روزهای پنجه در سال‌های عادی از یکم فروردین شروع شده و تا پنجم فروردین ادامه دارد و در سال‌های کبیسه از سی‌اُم اسفند ماه خورشیدی آغاز می‌شود و تا پایان پنجم فروردین ادامه دارد.

نام شب‌های هر ماهِ قمری

نام شب‌های ماه قمری

در فرهنگ و سنّت عربی، هر سه شب از شب‌های هر ماه قمری اسمی دارد به شرح ذیل:

۱ - سه شبِ اول (شب‌های ۱ و ۲ و ۳): غُرَر.

۲ - سه شبِ دوم (شب‌های ۴ و ۵ و ۶): نُفَل.

۳ - سه شبِ سوم (شب‌های ۷ و ۸ و ۹): تُسَع.

۴ - سه شبِ چهارم (شب‌های ۱۰ و ۱۱ و ۱۲): عُشَر.

۵ - سه شبِ پنجم (شب‌های ۱۳ و ۱۴ و ۱۵): بِیض.

۶ - سه شبِ ششم (شب‌های ۱۶ و ۱۷ و ۱۸): دُرع.

۷ - سه شبِ هفتم (شب‌های ۱۹ و ۲۰ و ۲۱): ظُلَم.

۸ - سه شبِ هشتم (شب‌های ۲۲ و ۲۳ و ۲۴): حَنادِس.

۹ - سه شبِ نهم (شب‌های ۲۵ و ۲۶ و ۲۷): دَآدِیءُ.

۱۰ - سه شبِ دهم (شب‌های ۲۸ و ۲۹ و ۳۰): مُحاق.

آشنایی با تقویم و گاهشماری منداییان

 آشنایی با تقویم و گاهشماری منداییان

تقویم سال ۴۴۵۳۹۰ و ۲۰۲۳ منداییان در یک نگاه

منداییان تقویمی دارند که به‌واسطه شروع آن با ماه «دَلو» (دولا)، آن را «دَلوی» می‌نامند. این تقویم ۳۶۵ شبانه‌روز دارد (بدون هیچ کسر یا اضافه‌ای) که از ۱۲ ماهِ ۳۰ روزی بعلاوه ۵ روز ایام پروانایی موسوم به «پنجه مقدس» تشکیل شده است. به عبارتی، منداییان «سالِ کبیسه» ندارند، چرا که معتقدند خداوند همه چیز را بر اساس گردش و تکرار خلق نموده و بر همین اساس سال‌های مندایی باید گردش کنند تا این دوران حفظ شود و یک‌روز هم به عقب یا جلو تغییر نکند. (سال مندایی دقیقاً ۳۶۵ روز است، بدون یک روز کسر یا اضافه)

ماه‌های تقویم مندایی آن‌طور که در نوشته‌های آن‌ها آمده به‌ترتیب عبارتند از: اِمبِرا - تورا - صلمی - سرطانا - اَریا - شُمبُلتا - قینا - ارقوآ - هطیا - گدیا - دولا - نونا. این ترتیبِ اصلیِ ماه‌هایی است که منداییان جهت استخراج طالع و نام دینی هر فرد مندایی که «مَلواشه» نامیده می‌شود، بکار می‌برند. این ترتیبِ ماه‌ها با ترتیبِ شمارشِ ماه‌ها در تقویم مندایی با مبدأ هبوط حضرت آدم (ع) و میلاد حضرت یحیی (ع) تفاوت دارند که در ادامه بیان خواهد شد.

انطباق لحظه‌ها/ تقویم جامع جهانی

 انطباق لحظه‌ها

تقویم جامع جهانی/ گاهشماریهای جهان

خدایا شکر که فرصت دادی در مزرعه‌ی عمر بکاریم

سلام بر بهاران و شکوفایی مردمان و شادابی و نشاط روزگاران

لحظه تحویل سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی و آغاز بهار در نیمکره شمالیِ کره زمین به وقت ایران ساعت ۱۳:۰۷:۲۸ روز شنبه ۳۰ اسفند ۱۳۹۹ هجری شمسی مطابق با ۲۰ مارس ۲۰۲۱ میلادی می‌باشد.

 

لحظه تحویل و آغاز فصول چهارگانه‌ی سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی:

فصل بهار (Spring Equinox): ساعت ۱۳:۰۷ دقیقه روز شنبه ۳۰ اسفندماه سال ۱۳۹۹ هجری خورشیدی

فصل تابستان (Summer Solstice): ساعت ۰۸:۰۲ دقیقه روز دوشنبه ۳۱خردادماه سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی

فصل پاییز (Fall Equinox): ساعت ۲۲:۵۱ دقیقه روز چهارشنبه ۳۱ شهریورماه سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی

فصل زمستان (Winter Solstice): ساعت ۱۹:۲۹ دقیقه روز سه‌شنبه ۳۰ آذرماه سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی

گاهشماری دوازده‌گانه حیوانی (گاهشماری دوازده حیوانی)

 

جدول تعیین نامِ حیوانِ سال هجری خورشیدی

جدول تعیین نام سالِ هجری خورشیدی در دوره‌ی ۱۲ ساله‌ی‌حیوانی در فرهنگ فارسی - تهیه شده توسط استاد محمدرضا صیاد (استاد و پیشکسوت تقویم و رویت هلال ماه)

این جدول سه قسمت دارد: قسمت‌های فوقانی، راست و میانی که به ترتیب دو رقم سمت چپ، دو رقم سمت راست و نام سال هجری خورشیدی را مشخص می‌کنند. با استفاده از این جدول می‌توان نامِ سالِ ۲۱۰۰ سالِ هجری خورشیدی (۰ - ۲۰۹۹) را تعیین نمود. برای آشنایی با روش استفاده از این جدول به ذکر مثال زیر می پردازیم.

آشنایی با تقویم عبری (Hebrew Calendar or Jewish Calendar)

مناسبت‌ها و اعیاد عبری در یک نگاه

آشنایی با تقویم عبری

اولين دستور خداوند به بنی‌اسرائيل، تعيين حلول ماه عبری «نيسان/ اَبیب» به عنوان مبدأ شمارش ماه‌های سال می‌باشد:

خداوند به مُشه (حضرت موسی) و اَهَرون (هارون) در سرزمين مصر چنين فرمود:

۱ و خداوند موسی و هارون را در زمین مصر مخاطب ساخته، گفت:  ۲ «این ماه برای شما سر ماه‌ها باشد، این اول از ماه‌های سال برای شماست» (خروج ۲ - ۱: ۱۲).

بر اين اساس، تعيين شماره‌ی روزها، آغاز ماه‌ها و شمارش سال‌ها از مهمترين موضوع‌های مورد توجه علمای يهود بوده است. طبق فرمان خداوند، اعياد سه‌گانه‌ی يهود (پسح: سالگرد خروج بنی‌اسرائيل از مصر برابر با «۱۵ نیسان» - شاووعُوت: نزول تورات مقدس (توراتنو هقدوشا) در كوه سينا برابر با «۶ سیوان» - سوكُوت: جشن سايه‌بان‌ها/ عید خیمه‌ها برابر با «۱۵ تیشری») می‌بايست در موعد مقرر و با مراسم عبادی ويژه برگزار گردد.

گذری بر جشن‌ها و اعیاد سالیانه مسیحیان

گذری بر جشن‌ها و اعیاد سالیانه مسیحیان

مسیحیان دارای جشن‌ها، و اعیاد بسیاری در طی سال هستند. برخی از آنها مانند روز کریسمس هر سال در یک تاریخ مشخص رُخ می‌دهند؛ در صورتی که برخی از آنها در محدوده‌ای از تاریخ در نوسان هستند. یکی از اعیاد اصلی مسیحیان که داری تاریخ متغیر است عید پاک یا عید قیام است و از آن جهت که تاریخ بسیاری از اعیاد در ارتباط با عید قیام قرار دارد از اینرو تاریخ آنها نیز متغیر می‌باشد. هر یک از این اعیاد دارای تاریخچه و همراه با مراسم خاصی هستند که سعی شده است تا در حد لازم به آن پرداخته شود.

لازم به ذکر است که این اعیاد بر دو بخش تقسیم می‌شوند، یک بخش از آن اعیاد جهانی و عمومی هستند که معمولاَ توسط ایمانداران سراسر دنیا برگزار می‌شود، و بخش دیگر، اعیاد و جشن‌هایی هستند که توسط یک یا چند منطقه، و یا یک یا چند کشور خاص برگزار می‌شوند. در اینجا سعی بر این است که بتوانیم پاسخگوی هر دو بخش باشیم.

گزارشی ساده از گاهشماری در ایران باستان (ژاله آموزگار)

گزارشی ساده از گاه‌شماری ‌در ايران‌ باستان‌

ژاله آموزگار

(با حذف منابع)

سرزمين ايران با تمدن كهنسال خود در تاريخ دانش گاه‌شماری جهان جایی بسيار ارزنده دارد و تقويم كنونی ما كه يكی از كم‌نظيرترين و دقيق‌ترين و احتمالاً منطقی‌ترين تقويم‌های دنياست، راهی بس دراز پيموده تا صورت كنونی را به خود گرفته است.

گاه‌شماری ايران در طی تاريخ خود،‌ به دلايل عديده، ماه‌های سرگردان، جشن‌ها و نوروزهای چرخان و سال‌های نامنظم كبيسه اجرا نشده، بسيار داشته است. بزرگان بسياری، غالباً ناشناس، به جان كوشيده‌اند تا سرانجام اين راهِ پرنشيب و فراز در نورديده شود و تقويمی به صورت كنونی از گذشتگان نامدار به دست ما برسد كه بتوانيم به آن بنازيم و چون ميراثی گرانبها، به فرزندان خود بسپاريم.

اما تنها سرزمين ما نبوده است كه برای يافتن راهی درست، برای سنجش زمان، از سنگلاخ‌ها گذشته است. اين مسئله از ديرباز و از هزاره‌های پيشين ذهن انسان‌ها را به خود مشغول كرده است.

بشر، نخست شب و ماه را ملاك قرار داده است و شايد دليل آن اين باشد كه غالباً ماه را نماد جامعه‌ی شبانی و خورشيد را نماد جامعه‌ی كشاورزی می‌دانند و جامعه شبانی، در بسياری از فرهنگ‌ها، بر جامعه كشاورزی تقدم داشته است. از سوی ديگر، دسترسی به تغييرات ماه، برای سنجش زمان آسان و عملی بوده است. هر كسی می‌توانسته با چشم خود تغييرات ماه را در شب‌ها ببيند و با ماه از هلال يا غُرّه تا بدر و از بدر تا ناپديد شدن ماه يا سَلخ پيش برود.

اما دگرگونی‌های خورشيد و آگاهی از تغييرات زمانی آن می‌توانست فقط در انحصار گروهی ويژه باشد.

نام‌ ماه‌های‌ سال‌ در گاهشماری هخامنشی (پارسی باستان‌) و معادل‌ آرامی، عيلامی ‌قديم‌، عيلامی‌ جديد و بابلی آن‌ها

نام‌ ماه‌های‌ سال‌ در گاه‌شماری هخامنشی (پارسی باستان‌)

بر اساس‌ كتيبه‌ بيستون‌ و الواح‌ خزانه‌ تخت‌ جمشيد

اَدوکَنَئیشَه: (فارسی باستان)/ نیسان (آرامی)/ زیکلی (عیلامی قدیم)/ هَدوکَنَئیش یا هَدُوكَنَّش (عیلامی جدید)/ نیسانو یا‌ نيِسَنُّو (بابلی). هفتمین ماه گاهشماری هخامنشی، برابر با ماه فروردین.

ثورَواهَرَه یا ثُورَ واهَرَ: (فارسی باستان)/ ایار (آرامی)/ زَرپَكيم (عیلامی قدیم)/ توئیرمَئیر یا‌تُورمَر (عیلامی جدید)/ اَيّارو (بابلی). هشتمین ماه گاهشماری هخامنشی، برابر با ماه اردیبهشت.

ثائیگَرچی یا ثايگرَچِش: (فارسی باستان)/ سیوَن (آرامی)/ ‌هَدَر (عیلامی قدیم)/ سَئَکوریشیش یا ساكُورَيزيش (عیلامی جدید)/ سیمانو یا‌ سيمَنُّو (بابلی). نهمین ماه گاهشماری هخامنشی، برابر با ماه خرداد.

گاهشماری گاهنباری/ جشن‌های گاهنباری

گاهشماری گاهنباری

کهن‌ترین نظام گاهشماری شناخته‌شده در ایران

در آثار کهن ایرانی از شش جشن سالیانه نام برده شده است که با نام «جشن‌های گاهنباری» شناخته می‌شوند. نام و هنگام برگزاری این جشن‌ها در آثار گوناگون با تفاوت‌های فراوانی ثبت شده است که خود از نشانه‌های دیرینگی بسیار آن می‌باشد. این جشن‌ها (با مبدأ آغاز تابستان) به ترتیب چنین هستند: «میدیوشـِم» (در اوستایی: «مَـئیذیوشِـمَـه») به معنای میانه تابستان، «پَـتیـه‌شَـهیم» (پَئیتیش‌هَهیـه) به معنای پایان تابستان، «اَیاثرِم» (اَیاثرِمَـه) به معنای آغاز سرما (منظور میانه پاییز)، «میدیارِم» (مئیذیائیریه) به معنای میانه سال (منظور پایان پاییز، بر مبنای سالی با مبدأ آغاز تابستان)، «هَـمَـسپَـت‌مَـدَم» (هَـمَـسپَـت‌مَـئیدَیـه) به معنای برابری شب و روز یا برابری سرما و گرما (منظور پایان زمستان و هنگام اعتدال بهاری)، «میدیوزَرِم» (مَـئیذیوئی‌زَرِمَـیـه)، به معنای میانه فصل سبز (منظور میانه بهار).

گمان می‌رود جشن‌های گاهَـنْـباری (پاره‌های سال/ موسم‌های سالیانه)، ادامه و بازمانده‌ای از نوعی تقویم کهن باشد که طول سال خورشیدی را نه به دوازده ماه خورشیدی، بلکه به چهار فصل و چهار نیم‌فصل تقسیم می‌کرده‌اند و هر یک از این بازه‌های زمانی، نام و جشنی ویژه به همراه داشته است.

راهنمای زمان جشن‌ها و گردهمایی‌های مردمی ایران

راهنمای زمان جشن‌ها و گردهمایی‌های مردمی ایران

برگرفته از کتاب «راهنمای زمان جشن‌ها و گردهمایی‌های ملّی ایران باستان از رضا مرادی غیاث‌آبای

محتوای این کتاب و جدول زمانی جشن‌های آن در اسفند ۱۳۸۵ و به همت آقای بهرام مراوندی به تقویم گوگل و مرورگر موزیلا فایرفاکس اضافه شد و پس از آن به بسیاری از تقویم‌های فارسی در نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌ها راه یافته است.

این گاهنما برابر و مطابق با گاهشماری ایران (هجری شمسی فعلی) است و می‌توان بدون ‌هیچگونه تغییری در همه سال‌ها از آن بهره‌برداری ‌کرد.

پیشگفتار

یکی از نکته‌هایی که در سال‌های اخیر و در بسیاری از نشست‌ها و سخنرانی‌ها به فراوانی پرسیده می‌شود، زمان درست و دقیق برگزاری جشن‌ها، گردهمایی‌ها و آیین‌های کهن ایرانی است. پرسش‌های فراوان در این باره نشاندهنده توجه مردم و به ویژه جوانان به شناخت و برگزاری آیین‌های کهن، و از سوی دیگر نشاندهنده سردرگمی آنان در میان تقویم‌ها و روایت‌های تاریخی متعدد و متناقض است. به ویژه که دیده می‌شود برای برگزاری جشن‌ها و گردهمایی‌های ایرانی و یا گفتگو و تحلیل در باره آن، گاه از ابزار نوساخته‌ای بنام «سالنمای دینی زرتشتیان» استفاده می‌شود که در چند سال اخیر با دستکاری در گاهشماری ایران (هجری شمسی فعلی) تهیه شده و دارای سابقه تاریخی در ایران نیست.

چکیده‌ای درباره گاهشماری جلالی

گاهشماری جلالی

گاهشماری جلالی که به نام‌های «ملک‌شاهی»، «سلطانی» و «محدث» نیز نامیده می‌شود، یک نظام گاهشماری خورشیدیِ اعتدالی است که در زمان سلطان جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی (۴۸۵ تا ۴۶۵ هجری قمری) آغاز به تنظیم شده و نام‌های گوناگون آن نیز از نام و لقب‌های ملک‌شاه برگرفته شده است.

ساختار بنیادین این گاهشماری بر مبنای سنت‌های دیرین گاهشماری‌های ایرانی و با تأکید خاص بر انطباق نوروز یا روز نخست سال با نقطه اعتدال بهاری بوده است.

گاهشماری جلالی را می‌توان نتیجه و محصول نهایی کوشش‌های بسیار دیرینه و پرسابقه‌ ایرانیان برای دستیابی به تقویمی اعتدالی که حداکثر دقت و انطباق با تقویم طبیعی را داشته باشد، دانست. این گاهشماری، شکل نهایی‌ و اصلاح شده گاهشماری‌های «معتضدی»، «فارسیه»، «خراجی» و دیگر سامانه‌هایی است که در سده‌های سوم تا پنجم هجری برای تثبیت نوروز در اعتدال بهاری به کار می‌رفته‌اند و فاقد دقت کافی، و یا بدون قابلیت محاسباتی نظری برای سال‌های پیشین و پسین بوده‌اند. در آن زمان (یعنی در اواخر سده پنجم) تقویم یزدگردی نیز به دلیل فقدان کبیسه‌گیری‌های یک ماه در هر صد و بیست سال، عملاً از قاعده محاسباتی خود خارج شده؛ در حالیکه  در نظام اصلی خود نیز بدون دقت کافی بوده و تا یک ماه با تقویم طبیعی دچار اختلاف می‌شده است. گاهشماری هجری شمسی فعلی ادامه همان گاهشماری جلالی است.

نام روزهای ماه (بُرج) خورشیدی در گاهشماری‌های ایرانی، معانی و دلایل نام‌گذاری آن‌ها

نام روزهای ماه (بُرج) خورشیدی در گاهشماری‌های ایرانی و معانی آن‌ها

روزهای سی‌گانه تقویم‌های ایرانی هر یک نامی دارند به قرار زیر:

۱- هرمز، هرمزد، اورمزد (نام خداوند، دانای بزرگ هستی‌ بخش).

۲- بهمن، وهمن، وهومن (پندار و خرد نیک، اندیشه‌ی نیک).

۳- اردیبهشت (بهترین پاکی و راستی).

۴- شهریور (شهریاری نیرومند، پادشاهی آرزو شده).

شرحِ نام‌گذاری ماه‌های (بُروج) خورشیدیِ سال در گاهشماری‌های ایرانی

شرحِ نام‌گذاری ماه‌های سال در گاهشماری‌های ایرانی

به نقل از متون زرتشتی و نوروزنامه خیام

ماه‌های دوازده‌گانه سال در گاهشماری‌های ایرانی

فارسی کنونی (به همراه معنی آن‌ها):

فروردین (نیروی پیش برنده) - اردیبهشت (راستی و پاکی) - خرداد (کمال و رسایی) - تیر (باران) - مرداد (جاودانگی و بیمرگی) - شهریور (کشور برگزیده) - مهر (عهد و پیمان) - آبان (آبها) - آذر (آتش) - دی (آفریدگار، دادار) - بهمن (اندیشه نیک) - اسفند (فروتنی و بردباری).

زبان پهلوی:

فْرَوَهْر - ارتَ‌وَهیشتَ - خُردات - تیشْتَریَه - اَمُردات - شَتْریوَر(شَهرِوَر) - مهر(میتْرْ) - آپان - آتُر (آتَخْش) - داتار (دادار) - وَهمَن – سْپَندارمَد.