شرح کلی کتاب مقدس (عهد قدیم و عهد جدید)، توراتِ شفاهی، میشنا، گِمارا، تلمود و شولحان‌عاروخ

کتاب مقدس

شرح کلی

نحوه آدرس‌دهیِ آیاتِ کتاب مقدس در این مقاله به شکل زیر است: 

نام کتاب، شماره آیه : شماره فصل. 

برای مثال: آیه سوم از فصل یازدهم کتاب ارمیا (ارمیا ۱۱:۳).

کتاب مقدس یهود (آیین و شریعت موسوی) «تورا» یا «توراه» یا «تورات مقدس» (توراتنو هقدوشا) نامیده می‌شود که در میان همگان به نام «عهد عتیق» یا «عهد قدیم» مشهور است که مسیحیان نیز به آن اعتقاد دارند و آن‌را پایه و اساس «عهد جدید» می‌دانند که به آئین حضرت عیسی مسیح می‌پردازد.

با این همه، آن چه که «عهد عتیق» نامیده می‌شود، نه تنها تورات مقدس را در بر می‌گیرد، بلکه شامل کتب انبیاء و اولیای یهود نیز می‌شود و جمعا ۳۹ کتاب (صحیفه) را در برمی‌گیرد و «کتاب مقدس» نامیده می‌شود.

صحیفه‌های پنج‌گانه تورات مهمترین بخش از کتاب مقدس یهود است. پس از آن ۲۱ صحیفه انبیاء و به دنبال آن ۱۳ کتاب اولیاء و خاصان خداوند است که ضمیمه تورات و کتب انبیاء شده و آنها را نوشته‌های مقدس می‌نامند.

گروه اول را به زبان عبری تورا (تورات) תורה (Tora)، گروه دوم را نِویئیم (انبیا) נביאים Neviim)) و گروه سوم را کِتوویم/ کِتوبیم (مکتوبات) כתובים Ketuvim)) می‌نامند و جمع این سه گروه «تَنَخ» תנ"ך Tanakh)) خوانده می‌شود که سرواژه‌ی سه گروهِ کتاب‌های نامبرده است و در آئین مسیحیت پایه و اساس شریعت پیروان آن دین قرار گرفته و آن را «عهد عتیق» می‌نامند.

تَنَخ يا كتب مقدس يهود یا همان عهد عتیق، مجموعه‌ای است شامل ۳۹ کتاب که دارای بخش‌های زير است:

تورا (تورات)، نِويئيم (انبيا) و كِتوبيم (مكتوبات).

الف) تـورا (توراه/ تورات):

کتاب مقدس توراه یا پنج صحیفه‌ی حضرت موسی که آئین ریشه‌ای برای قوم است و از پنج کتاب تشکیل یافته که هر یک را در زبان عبری سِفِر ספר(Sefer)  می‌خوانند:

۱- کتاب بِرِشیت یا آفرینش یا پیدایش یا تکوین.

۲- کتاب شِمُوت یا خروج.

۳- کتاب وَییقرا یا لاویان.

۴- کتاب بَمیدبار یا اعداد.

۵- کتاب دِواریم یا تثنیه.

در ادبیات مذهبی یهود و نوشته‌های علما نیز برای این پنج جلد نام‌هایی تعیین شده است که شبیه نام‌های فوق است از این قرار:

۱- کتاب آفرینش جهان.

۲- کتاب خروج از مصر.

۳- کتاب قوانین مربوط به کاهنان.

۴- کتاب سرشماری.

۵- کتاب تکرار قوانین توراه.

علت این‌که کتاب پنجم را تثنیه نام نهاده‌اند آن است که بعضی از قوانین و مقررات و احکامی که قبلاً در هر جلد دیگر ذکر شده مجدداً در این کتاب آمده است.

نامی که در زبان عبری به هریک از این پنج بخش داده شده بر اساس نخستین عبارت آنهاست که به ترتیب چنین‌اند: 

۱) برشیت به معنای «در آغاز»، عنوان سفر پیدایش یا تکوین که دربردارنده داستان آفرینش، سرگذشت آدم و حوا، نوح، ابراهیم، لوط، اسماعیل، اسحاق، یعقوب و فرزندان وی است و با مرگ یوسف به پایان می‌رسد. 

۲) شیموت به معنای «نام‌ها»، که عنوان سفر خروج و دربردارنده مطالبی چون ماجرای بردگی بنی‌اسرائیل در مصر، تولد و پیامبری موسی کلیم‌الله، خروج بنی‌اسرائیل از مصر، سرگردانی آنها در بیابان و اعطای ده فرمان به حضرت موسی است. 

۳) وئیقرا به معنای «و او خوانده شد»، که عنوان سفر لاویان و شامل احکام شرعی و آداب و شعائری است که در واقع به‌منزله کتاب راهنمای کاهنان بنی‌اسرائیل از سبط لاوی محسوب می‌شود. 

۴) بمیدبار به معنای «در بیابان»، که عنوان سفر اعداد و شامل گزارش دو سرشماری قوم بنی‌اسرائیل و حوادثی است که بین راه مصر و سرزمین موعود بر این قوم گذشت. 

۵) دباریم به معنای «کلمات»، عنوان سفر تثنیه است که حاوی بازگویی مقررات و فرمان‌های اسفار قبلی از زبان موسی خطاب به بنی‌اسرائیل و تعیین یوشع به عنوان رهبر بنی‌اسرائیل و در نهایت درگذشت موسی کلیم‌الله است. 

در ترجمه یونانی و به پیرو آن ترجمه لاتینی، این اسفار را بر اساس محتوای اصلی هریک چنین نامیده‌اند:

گنسیس Genesis (پیدایش)،
اکسودوس Exodus (خروج)،
لویتیکوس Leviticus (لاویان)،
نومری Numbers (اعداد)،
دویترونومیوم Deuteronomy (ناموس یا قانون دوم).

کتاب مقدسِ تورات با آفرینش و خلقت جهان شروع می‌شود و با ارتحال حضرت موسی پایان می‌یابد. این کتاب در طول ۴۰ سال که قوم بنی‌اسرائیل در بیابان کوچ می‌کردند و از سرزمین بندگی مصر به سوی خاک پدری خود راه می‌پیمودند تکوین یافت. تورات ابتداء آفرینش جهان و سرگذشت آدم و حوا را نقل می‌کند و سپس به زندگی دیگر پدران مقدس قوم یهود، یعنی حضرت نوح، ابراهیم، اسحق، یعقوب و خاندان او می‌پردازد که «بنی‌اسرائیل» نامیده شدند و رهسپار مصر گردیدند و چهارصد سال بردگی و غربت را تحمل کردند تا آن‌که حضرت موسی به پا خاست و با نخستین خیزش انسانی برای رهائی از غلامی و باز یافتن آزادی خویش، آنان را از سرزمین مصر بیرون آورد. ادامه صحیفه‌های تورات شامل بازگوئی تمام اتفاقات ۴۰ ساله ای است که بر «بنی‌اسرائیل» در بیابان گذشت و سپس قوانینی را به دقت و به صورت مشروح بیان می‌کند که به باور یهودیان توسط پروردگار به حضرت موسی الهام شد و وی این قوانین را به دستیار صدیق خویش «یَهوشوعَ» (یُوشَع) (پس از درگذشت مُشِه رَبِنو یا مُشِه رَبَنو [حضرت موسی]، جانشين وی، يهوشوع، بنی‌‏اسرائيل را به سرزمين مقدس وارد كرد و تا زمان ويرانی دومين معبد بيت‏‌المقدس در اورشليم [حدود سال ۷۰ ميلادی]، ۵۵ تن از انبيای بنی‌‏اسرائيل به هدايت و ارشاد پيروان اين دين پرداختند) دیکته می‌کرد و یهوشوع آنها را برای ۷۰ نفر از مشایخ قوم یهود بازگو کرده، آنها این دستورات و فرامین را اعم از اوامر و نواهی، ضمن شرح حال کوچ آنها یادداشت می‌کردند و بدین‌صورت در مدت ۴۰ سال از هنگام خروج بنی‌اسرائیل از مصر تا رسیدن آنان به مرزهای سرزمین موعود تکوین یافت.

تـورا را مُشِه به بنی‌اسرائيل طی ۴۰ سال اقامت در بيابان آموزش داد كه دارای ۵۸۴۵ پاسوق (آيه)  و ۱۸۷ فصل می‌باشد. قوانین ریشه‌ای مندرج در تورات ۶۱۳ فقره است که ۲۴۸ فقره آنها امر و ۳۶۵ دستور دیگر نهی است. این ۶۱۳ قوانین شامل دستورات اجتماعی، برابری انسان‌ها، بهداشتی، نظامی، سیاسی، کشاورزی، حمایت از حیوانات و غیره می‌باشد.

قوانین جهان‌شمول مندرج در تورات، جاودانی و همیشگی است که در تمام دوران تاریخ تازگی خود را حفظ کرده و تا ابد مورد استفاده بشر است و در راس آنها «ده فرمان» می‌باشد که می‌تواند اساس قوانین هر کشور و پایه رفتار هر انسان قرار گیرد.

حضرت موسی در سال آخر عمر مبارک خود، قوم بنی‌اسرائیل را در مرز سرزمین موعود گِرد آورده و به آنها می‌گوید: «توجه کنید! من به شما قوانین و شریعتی را که خداوند خالقم به من الهام کرده بود تعلیم دادم، تا آن را در کره خاکی و در هر جا که می‌روید به اجرا بگذارید، آنها را پاسداری کنید و انجام دهید زیرا شناساننده میزان درایت و دانش و درک شما در نظر ملت‌های دیگر خواهد بود، آنهایی که این قوانین را می‌شنوند خواهند گفت این قوم بزرگ تا چه حد دانا و فهیم است. کدام ملت بزرگی است که خداوند تا این حد به او نزدیک باشد، آن چنان که خالق شما در هر موردی که نیاز پیدا می کردید و به او روی می آوردید، اجابت می‌کرد. کدام ملت بزرگی است که دارای چنین قوانین و شریعتی صادق باشند و یا چون همه دانش انسانی که من امروز به شما آموختم». (تثنیه باب ۴ آیات ۵ تا ۹) (+ ترجمه هزاره نو)

تورا را «کتاب کتاب‌ها» می‌خوانند و کتب آسمانی دیگر که بعد از تورات آمده‌اند بسیاری از دستورات و فرامین شرعی و قوانین پایه را از کتاب مقدس یهودیان اقتباس کرده‌اند. بسیاری از قوانین در ادیان سه‌گانه مشترک است.

به نوشته تورات، اولین فرمانی که به قوم یهود از جانب پروردگار جهان آفرین صادر شد در سرزمین بندگی مصر و در روزهای پایانی این اسارت، و در آستانه خروج از مصر نازل گردید و این فرمان، گزینش ماه نخست فصل بهار برای آغاز سال و تقویم عبری است که بعد از آن وارد آئین مهر گردید و ایرانیان باستان از آن استقبال کردند و آن‌را آغاز سال نو خود قرار دادند. نوروز در حقیقت اولین فرمان الهی برای قوم یهود است. «خداوند به موسی و هارون در سرزمین مصر فرمود: این ماه برای شما اول ماه‌ها و اولین ماه از سال باشد». (خروج باب ۱۲  آیات ۱ و ۲) (+).

قوم بنی‌اسرائیل در اولین ماه بهار پانزدهمین روز از این ماه، آزادی خود را به رهبری رسول الهی مُشِه رَبِنو (حضرت موسی کلیم‌الله) باز یافتند و از سرزمین بندگی فراعنه مصر بیرون آمدند: «امروز شما در اولین ماه بهار [اَبیب/ آویو/ نیسان] خارج می شوید». (صحیفه خروج باب ۱۳ آیه ۴) (+).

قرائت تورات:

قرائت تورات یکی از مهمترین وظایف مؤمنان یهودی است. این قرائت عمدتاً یا به صورت روزانه است که در آن هر یهودی موظف است روزی دوبار (صبح و شام) سه پاراشا (بخش) از تورات را که با کلمات «بشنو ای اسرائیل» (شِمَع ییسرائل/ شِماع ایسرائل) [از معروف‌ترین دعاهای یهودی، مراسم رسمی نیایش «شِمَع ییسرائیل» Shema Yisrael بود که درآن، سه قطعه از تورات (سفر تثنیه ۹-۶:۴ «+» و ۲۱-۱۱:۱۳ «+» و اعداد ۴۱-۱۵:۳۷ «+») در هر صبح و شام قرائت می‌شد. چندی بعد ده فرمان به آن افزوده شد. اما بعدها ده فرمان بنا به عللی از آن حذف شد.] آغاز می‌شود بخواند که این عمل «قَریئَت شِمَع» نامیده می‌شود؛ یا به صورت هفتگی در کنیسه هر هفته در روز شنبه (شَباط) به‌طور معمول یک پاراشای کامل از روی توراتی که با دست بر طوماری از پوست حیوانی حلال گوشت نوشته شده، خوانده می‌شود که به این ترتیب هر ۵۴ پاراشای تورات (شامل ۵۸۴۵ پاسوق/ آیه ) در مدت یک سال، یک دور قرائت خواهد شد. در ساختمان هر کنیسه، در دیواری که به سمت بیت‌المقدّس (بیت هَمِقْدَش) قرار دارد، گنجه‌ای مخصوص به نام «اَرون هَقُودِش»، برای نگهداری طومار تورات (سِفِرتورا) تعبیه می‌کنند که با پرده‌ای به‌نام «پاروخْتْ» پوشانده می‌شود. در مقابل این گنجه، سکوی ویژه‌ای به‌نام  «دوُخان» برای قرائت تورات ساخته می‌شود. قبل از قرائت، یکی از نمازگزاران انتخاب می‌شود تا طومار تورات را با رعایت آدابی از گنجه‌ی مخصوص بیرون بیاورد. برای قرائت تعدادی از نمازگزاران به مِنبَر/ سکو دعوت می‌شوند «عَلیا لِتورا» نامیده می‌شود. این افراد باید قبل و بعد از قرائت، دعای ویژة قرائت (بَراخای تورات) را بر زبان آورند. قاریان ماهر که «بِعَل قورا» نامیده می‌شوند، تورات را با آهنگی ویژه قرائت می‌کنند و برای پرهیز از تماس دست با متن تورات، دَستکی معمولاً نقره‌ای «یاد» را برای نشان دادن محل قرائت، به کار می‌برند. قرائت تورات در کنیسه علاوه بر روزهای شنبه، روزهای دوشنبه، پنج‌شنبه، در اول هر ماهِ عبری که «روُشْ حودِش» نام دارد، ایام عید و در روزه‌های عمومی که «تَعنیتْ صیبُور» نامیده می‌شوند و نیز مراسم تکلیف نوبالغان پسر و دختر که به ترتیب «بَرمیصوا» و «بت میصوا» نام دارد نیز مرسوم است. پس از قرائت، دوتن از نمازگزاران وظیفه‌ی پیچاندن مجدد طومار تورات و بازگرداندن آن را به گنجه بر عهده می‌گیرند. معمولاً در کنار کنیسه‌ها، مکانی برای آموزش تورات (تلمود تورا) نیز فراهم می‌کنند. کاربردهای تعویذی متن تورات مشهور است و برای نمونه می توان اشاره کرد که یهودیان، تکه پوستی را که دو بخش معیّن از تورات بر روی آن نوشته شده و «مِزوزا» نام دارد در اتاق یا بر در خانه نصب می‌کنند و گاه به هنگام ورود و خروج آن را می‌بوسند تا از شرور و بلاها در امان بمانند. 

قرائت سالیانه تورات در جشنی به‌نام سیمحا تورا که به معنای جشن شادی برای تورات است (دومین روز جشن شمینی عَصِرِت برابر با ۲۳ تیشری در تقویم عبری که ادامه عید سوکوت است) آغاز شده و پس از گذشت یک‌سال در همان روز (۲۳ تیشری) با خواندن ۵۴ اُمین پاراشا (بخش، قسمت) از تورات به پایان می‌رسد. به عبارتی آخرين پاراشا (قسمت) از تورات در روزِ سیمحا تورا (۲۳ تیشری) قرائت ‌شده و بلافاصله خواندن نخستين بخش آن در همان‌روز آغاز می‌گردد. به اين ترتيب در اين روز، دوره يك‌ساله قرائت تورا كامل شده و دوره جديدی با اولين پاراشای آن شروع می‌شود كه يهوديان در كنيساها به جشن و سرور مذهبی پرداخته، با خواندن اشعاری در ستايش خداوند و انبيا، اين روز بزرگ را گرامی ‌می‌دارند. کسی‌که آخرین پاراشای سِفِر تثنیه (آخرین قسمت تورات در قرائت سالانه) را قرائت می‌کند، با لقب حاتان تورا (داماد تورات) خوانده می‌شود. و کسی‌ را که دوره‌ی جدید قرائت را با خواندن پاراشای اول سِفِر پیدایش آغاز می‌کند با لقب حاتان بِرِشیتْ (داماد پیدایش) می‌خوانند.

ب) نويئيم (انبيا)

دومين قسمت از تنخ و شامل ۸ جلد (در مجموع ۲۱ جلد) است. نِويئيم به معنای «انبيا» و متشكل از نبوت پيامبرانی است كه پس از درگذشت مشه ربنو تا اوايل آبادی بِت هميقداش دوم (معبد مقدس یهودیان، بیت‌المقدس، معبد مقدس، خانه خدا)، در مدتی نزديك به هزار سال، به هدايت و ارشاد مردم پرداخته اند. انبيای يهود ۵۵ تن بوده كه ۴۸ نفر آنها مرد و ۷ نفر زن هستند.

كتب نِويئيم عبارتنداز:

یِهُوشوعَ (یوشع) - شُوفْطيم (داوران) - شِموئل (سموئیل؛ شامل سِموئیل ۱ و ۲) - مِلاخيم (پادشاهان؛ شامل پادشاهان ۱ و ۲) - يِشَعيا (اشعیا) - یرمیا (ارمیا) - يِحِزْقِل (حزقيال) - (كتب دوازده‌گانه): دارای نبوت ۱۲ تن از پيامبران بنی‌اسرائيل است كه به علت كم حجمی آنها در يك جلد گردآوری شده و شامل نبوتهـــای هُوشِعَ، يُوئِل (یوئیل)، عامُوس، عوُوَدْيا (عُوبدیا)، يُونا (يونس)، ميخا (میکاه)، ناحوم، حَبَقوق، صِفَنْيا، حَگَی (حجی)، زِخَرْيا (زكريا) و مَلآخی* (مَلاکی) است.

در ميان كتب انبيا «يشعيا» با ۶۶ فصل، از بزرگترين و «عُوَوديا» تنها با يك فصل، از كوچكترين آنها به شمار می‌آيد. هر هفته در روز شَبَّات، همانند تورا قسمتی از نويئيم (کتب انبیا) كه موضوع آن مربوط به پاراشای (قسمت، بخش) هفته است، با عنوان «هَفطارا» پس از تـورا قرائت می‌شود.

* مَلاخی آخرین پیامبر بنی‌اسرائیل است که در حدود ۲۳۰۰ سال پیش، در اوایلِ آبادیِ بِت همیقداش دوم می‌زیسته است.

هَفطارا 

در دوران بِت هميقداش دوم (معبد مقدس يهوديان) و پس از خرابی آن، در دورانی كه حاكمان بت‌پرست بر سرزمين مقدس چيره بودند، برای جلوگيری از هرگونه انتشار فرهنگ توحيدی، قرائت و آموزش تورا به هر شكلی منع شد، به‌طوری‌كه فريضه قرائت تورا برای شَبَّات (سَبَّت، شنبه) در كنيساها ممنوع شده، متخلفان را جريمه‌های سنگينی می‌كردند. 

علمای يهود در آن زمان برای جلوگيری از فراموشی فرمان‌ها و تعاليم تورا، از حكام وقت درخواست كردند كه يهوديان اجازه داشته باشند تا حتی قسمتی از كتب انبيا (نويئيم) را هر هفته به منظور يادآوری تاريخ يهود قرائت كنند، كه با اين درخواست موافقت شد. از آن پس بخشی از كتب نويئيم (انبیا)، دست كم و به طور معمول تا ۲۱ پاسوق (آیه) كه با پاراشای (قسمت، بخش) آن هفته تورا مناسبت داشت، انتخاب شد تا به‌جای تورا در روز شبات در كنيسا قرائت شده، بر آن براخا (دعا) گفته شود كه «هَفطارا» نام گرفت. 

همان‌گونه كه ذكر شد، هفطارای هر هفته چنان انتخاب می‌شد كه يادآور پاراشای تورای آن هفته برای مردم باشد. مثلاً در هفته پاراشای نوح، بخشی از كتاب يشعيای نبی (اشعیای نبی) را برمی‌گزيدند كه در آن متن، خداوند خطاب به يشعيا و جامعه يهود، پيمان خود را درباره عدم تكرار طوفان نوح يادآور می‌شود و بدين‌گونه پاراشای نوح از تورا كه موضوع اصلی آن «طوفان نوح» بود، در ذهن مردم زنده می‌شد. 

در مناسبت‌های ويژه مانند موعديم (اعیاد)، رُوش حُودِش (اول ماه) و شبات‌های مخصوص، هفطارای متناسب با موضوع آن برگزيده و قرائت می‌شد. بعدها با شكست بت‌پرستان، اين حكم باطل شد و يهوديان دوباره به خواندن پاراشاهای تورا پرداختند؛ اما رسم قرائت هفطارا تقريباً به همان شكل، پس از قرائت تورا در شبات و موعديم ادامه يافت.

ج) كتوبيم (مكتوبات)

سومين بخش تنخ كه شامل ۱۳ كتاب است:

تهیلیم (مزامیر داوود) - ميشلِه (امثال سليمان) - قُوهِلِت (جامعه) - شيرهَشيريم (سرود سرودها/ غزل غزل‌های سلیمان) [سه کتابِ امثال، جامعه و غزل غزل‌ها از نبوت‌های شِلُمُو «حضرت سلیمان» هستند] - ایوب - روت - اِخا (مراثی ارمیا) - اِسْتِر (مگيلت استر) - دانيئِل (دانيال نبی) - عِزْرا - نِحِمْيا - ديوْرِه هَياميم (تواريخ ایام ۱ و ۲).

چهار کتاب اخیر مربوط به اِستر، دانیال، عِزرا و نِحمیا، درباره روابط تنگاتنگ قوم بنی‌اسرائیل و ایران‌باستان می‌باشد. دانیال، عزرا، نحمیا، مردخای هر کدام در زمان خود صدراعظم و یا مشاور اعظم پادشاهان هخامنشی کوروش، داریوش، خشایارشاه و اردشیر بوده‌اند و استر به مقام شهبانوئی ایران رسید.

آشنایی با توراتِ شفاهی، میشنا، گِمارا و تلمود

در کنار «تورات» که کتاب مقدس مکتوب یهودیان است، رشته دستورات نامکتوبی نیز وجود داشته که در کتاب «میشنا» تدوین گردیده است.

کتب مقدس یهود به دو بخش «مکتوب» و «نامکتوب/ غیرمکتوب» تقسیم می‌شود که در مطالب بالا درباره بخش مکتوب آن توضیحاتی بیان شد که در عرف یهود «تورات مکتوب» (תורה שבכתב) نام گرفته است و شامل ۳۹ صحیفه می‌باشد.

توراتِ شفاهی

نحوه اجرای دستورات و فرامینِ تورات غالباً مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است. مثلاً درباره رعایت تقدس روز شنبه می‌توان فقط به متن تورات اکتفا کرد. در تورات درباره شنبه فرمانی هست که می‌گوید: «و توجه کنید که خداوند شنبه را به شما داده، بنابراین در روز جمعه دو برابر برای شما مائده (مان) از آسمان فرستاد، هرکس در جای خود بنشیند و در روز هفتم از جایگاهش بیرون نرود» (خروج باب ۱۶ آیه ۲۹) (+) و یا درباره امر ختنه، هنگامی‌که خداوند به ابراهیم خطاب کرده و دستور می‌دهد «این پیمانی که بین من و شما و با ذریت تو بعد از  تو می‌بندم، آن است که هر فرد ذکوری را ختنه کنید. غلفه گوشت خود را ختنه کند و این عهد و پیمانی بین من و شما باشد». (پیدایش باب ۱۷ آیات ۱۰ و ۱۱) (+) و یا «در روز هشتم، غلفه گوشت را ببرید» (لاویان باب ۱۲ آیه ۳) (+) و همچنین درباره بستن مُهر نماز (تفیلین) بر روی دست می‌گوید: «آن‌ها را به عنوان علامت روی دستت و بین چشمانت ببند» (تثنیه باب ۶ آیه ۸) (+) و یا «این فرامین را بر روی قلبت و جانت نگه‌دار و آنها را به علامت ارادت روی دستانت و بین چشمانت بگذارد». (تثنیه باب ۱۱ آیه ۱۸) (+) و صدها فرمان دیگر که از روی متن فرمان تورات نحوه اجرای آنها را نمی‌توان دریافت؛ لذا تفاسیری از هنگام حضرت موسی برای اجرای این‌گونه فرامین به یهوشوع (جانشین موسی کلیم‌الله)، دستیار او تعلیم داده شده است. یهوشوع (یُوشعَ) به حکمای زمان و آنها به انبیاء و انبیاء به علمای زمان خود سینه به سینه منتقل کرده‌اند. این تفاسیر را تورات شفاهی (תורה שבעלפה) می‌نامند.

میشنا

تورات شفاهی در مدت چهارسال دوره فرمانروایی داوران و پانصدسال دوران بیت‌المقدسِ اول (بِت همیقداشِ اول) و چهارصدسال بیت‌المقدس دوم به‌طور شفاهی نقل و تعلیم داده می‌شد و کسی اجازه نداشت آن‌را به صورت مکتوب درآورد.

ولی در اواخر دوران بیت‌المقدس دوم و زمان استیلای رومیان بر ارض مقدس (سال‌های آغازین تاریخ میلادی) (عبارت ارض مقدس یا ارض اسرائیل برای اولین بار در میشنا برای سرزمین بنی‌اسرائیل به‌کار رفته است) یک عالِم یهودی به نام «ربی یهودا هناسی» که در رأس هیأت علمای آن دوره به نام «کنست هگدولا» (شورای اعظم) قرار داشت اجازه داد این دستورات و فرامین به روی کاغذ آید.

درباره فلسفه این دستور گفته می‌شود که او پیش‌بینی می‌کرد که قوم یهود دیر یا زود به غربت خواهد رفت و پراکنده خواهد شد و در گروه‌های کوچک در سراسر جهان آواره خواهد گردید.

به هدف آن‌که تورات شفاهی به دست فراموشی سپرده نشود، بنا به درخواست علما و فقهای آن‌زمان، قرار شد که تمامی این دستوراتِ شرعیِ تورات شفاهی و نحوه‌ی اجرای فرامین توراتِ مکتوب را به روی کاغذ آورند و به‌صورت مُدَوَن در اختیار بنی‌اسرائیل بگذارند تا این مکتوبات را در کنار «کتاب مقدس» با خود به اکناف عالم ببرند.

چون در آن زمان، شماری از يهوديان به زبان آرامی سخن می‌گفتد، «ربی یهودا هناسی» كوشش كرد زبان عبری را در ميان آنها رواج دهد. بنابراين، این مجموعه‌ی مدون به زبان عبریِ بسيار روانی نوشته شد كه دارای اصطلاحات و نام‌های آرامی، يونانی و رومی است و تدوين آن در حدود ۱۸ قرن پيش (حدود ۳۹۸۰ عبری) پايان يافت.

این مجموعه که دربرگیرنده تورات شفاهی است در شش سِدِر (جلد) و در ۶۳ مَسِخِت (رساله/ باب) به زبانِ عبری بشرح زیر تنظيم و تدوین شده است که هر باب نیز به فصولی تقسیم شده و مجموعاً ۵۲۳ فصل را شامل می‌شود و هر فصل نیز دارای فقراتی است:

۱- زِراعيم (بذرها، دانه‌ها): در ۱۱ رساله. در اين بخش از مسايل مربوط به كشاورزی، عذاها، سرزمين فلسطين و مسائل متفرقه ديگر سخن به ميان آمده است.

۲- مُوعِد (عیدها، جشن‌ها): در ۱۲ رساله. درباره روز شَبّات - شنبه - مناسبت‌ها و اعياد سال.

۳- ناشيم (زنان): در ۷ رساله. درباره مسائل و احكام مربوط به ازدواج، طلاق، نذر و قسم.

۴- نِزيقين یا نِزیکین (خسارت‌ها): در ۱۰ رساله. درباره حقوق مدنی و كيفری، ساختار قضایی، دادگاه‌های حقوقی و كيفری و آئين دادرسی.

۵- قُداشيم یا کُداشیم (مقدسات): در ۱۱ رساله. درباره معبد و مراسم عبادی تقديم قربانی.

۶- طِهارُوت یا طهوروت یا طهارُوث (طهارت): در ۱۲ رساله. درباره احكام طهارت و نجاست شرعی. 

* این شش بخش که شش «سِدِرایم» هم خوانده می‌شود، بخش‌های کتابِ میشنا هستند. سِدِاریم جمع «سِدِر» می‌باشد که در عبری به معنای «ترتیب، مرتب کردن» است. شش بخش میشناه به‌طور خلاصه عبارتند از: زراعیم Zeraim، موعد Mo'ed، ناشیم Nashim، نزیقین Nezikin، قداشیم Kodashim و طهاروث Toharoth/ Toharot که به ترتیب درباره کشاورزی، عیدها و جشن‌ها، احکام زنان و خانواده، قوانین مدنی و جنایی، قوانین نماز، و احکام طهارت و غذاها هستند.

این مجموعه‌ی شش جلدی «میشنا» نام گرفت که کتابِ «درس روزانه» نیز نامیده می‌شود و به «شش کتابِ درس» (שישה סדרי משנה) معروف گردید. واژه‌ی ميشنا به معنای تحصيل و مطالعه است.

میشناه از ریشه فعل عبری Shanah به معنای تکرار کردن (و متأثر از واژه عبری «تَنّا tanna» به معنای معلم) است، اما معنای آموزش نیز یافته و به‌طور خاص برای مطالعه‌ی «تورات شفاهی» به‌کار می‌رود. با توجه به معنای لغوی میشناه (تکرار)، آن‌را «مَثْناه» یعنی نسخه دوم تورات نیز خوانده‌اند. همچنین میشناه در مقابل «میقرا» (به معنای خواندن) قرار دارد که به «تورات مکتوب» اطلاق می‌شود. اساساً میشناه مطالبی را دارد که برای به خاطرسپردن و از بَر خواندن است. پس ميشنا به معنای يادگرفتن، ياددادن يا تكرار كردن درس است و به تعليمات شفاهی يعنی آنچه بوسيله تكرار كردن می‌توان فرا گرفت اشاره می‌كند.

ضرب‌المثلی در «میشنا» آمده است که می‌گوید: «خداوند یکتاست، تورات اسرائیل یکی است و قوم یهود یگانه و واحد است».

در بخش آغازین کتاب «میشنا» آمده است: هنگامی که به «ربی یهودا هناسی» پیشنهاد شد تا تورات شفاهی را به رشته تحریر درآوردند، ربی یهودا ماتم گرفت و گریست و گفت: «وای بر من اگر آن‌را بنویسم و وای بر من اگر از نوشتن آن جلوگیری کنم». (مقدمه کتاب زُوهَر بخش ایدارا ربا) اگر این‌کار را بکنم از سنت یک‌هزاروپانصد ساله منحرف شده‌ام و شاید مورد عقاب و عذاب الهی به خاطر سنت‌شکنی واقع گردم، و اگر «نکنم» ترس آن‌را دارم که این گنجینه فقهی رو به فراموشی نهد و قوم یهود و نسل‌های آینده از آن محروم گردند. لذا تصمیم گرفته شد به اتفاق ۷۰ نفر از مشاهیر و فقهای زمان با هم و به اتفاق هم آنچه را که می‌دانند به رشته تحریر درآورند و در هرمورد، مطلب را به بحث و گفتگو بگذارند و هرگاه به اتفاق آراء مطالبی مورد قبول همگان قرار گیرد نوشته شود و به این صورت کتاب «میشنا» تدوین گردید که تشریح‌کننده قوانین تورات است و دستورها و فرائض یکسانی برای یهودیان در سراسر جهان به وجود می‌آورد.

گِمارا (تفسیر میشنا)

«ميشنا» طوری تنظيم نشده بود كه بتواند به تمام پرسش‌های عامه مردم درباره قوانين دين يهود پاسخ قطعی بدهد، بلكه ‎برای آن تدوين شد تا كمكی جهت دانشمندان يهود به هنگام تصميم‌گيری و صدور فتوا درباره يك مسأله دينی باشد.

یک‌قرن پس از تدوین تورات شفاهی (که در زبان عبری «میشنا» نامیده می‌شود)، علمای شریعت به مرور زمان هر یک به نوبه خود به تحلیل و تفسیر مطالب «میشنا» پرداخته و دیدگاه‌هایی را در حاشیه این کتاب بیان کردند. مجموعه این پانوشته‌ها، به اضافه متنِ اصلی «میشنا»، به روی هم کتابِ «گِمارا» به معنایِ «تفسیرِ میشنا» نامیده می‌شود که معنی آن «کامل و خاتمه‌یافته و تکمیل کردن» می‌باشد. این نوشته‌های حاشیه‌ای به زبان رایج آن زمان که مخلوطی از آرامی و عبری بود نوشته شده و درک کامل آن نیاز به فراگیری این زبان دارد. مؤلفان گِمارا را «اِمُورا» (توضيح‌دهنده يا مفسر) می‌گويند.

از نظر یهود، مجموعه میشناه و گمارا، در مقام مجموعه مکتوب شریعت شفاهی یهود، اهمیت و ارزشی خاص دارد، به گونه‌ای که عنوان «تورات شفاهی» در مقابل «تورات مکتوب» بدان داده‌اند. به اعتقاد آنها، در طور سینا هم‌زمان با وحی «تورات مکتوب» بر موسی، که مراد پنج سفر اول عهد قدیم است، تورات شفاهی نیز بر وی نازل شده است. با این تفاوت که انتقال «تورات شفاهی» به طریقی دیگر یعنی سینه به سینه و به صورت محفوظات بوده و با وجود این از نظر اهمیت همسان با «تورات مکتوب» است. شاید در مقایسه‌ای بهتر بتوان دیدگاه یهودیان را در باره این دو تورات روشن ساخت، به این ترتیب که جایگاه این دو تورات با تصور مسیحیان از عهد قدیم و عهد جدید قابل تطبیق است:

(میشناه و تفاسیر و تکمله‌های آن) تورات شفاهی = عهد جدید

(متون مقدّس عبری) تورات مکتوب = عهد قدیم

کار تفسیر و تحلیل بخش‌های مختلف میشناه در اورشلیم و بابل به تدوین گِمارای اورشلیمی، در حدود ۵۰۰ میلادی و گردآوری گِمارای بابلی، یک‌قرن بعد از آن انجامید. با ترکیب میشناه با گمارا، تلمود به وجود آمد و به این ترتیب یهود، تمامی جنبه‌های گوناگونِ سنّت خود را در دو تلمود اورشلیمی و تلمود بابلی حفظ کرد.

تَلمُود (دومین کتابِ مهمِ دینی و مقدس یهودیان پس از عهد قدیم)

درسده دوم میلادی، یعنی حدود دویست سال پس از تدوین «میشنا» و نزدیک به یک‌صدسال پس از تکمیل و تفسیر آن و ختم کتاب «گِمارا»، علمای دینی یهود به مرور و در طول سیصدسال به‌تدریج تعابیر و تفاسیری برپایه «میشنا» و «گِمارا»، در مجموعه‌ای به نام «تلمود» نگاشتند. «تلمود» واژه‌ای است از ریشه (ل.م.د) به معنای «آموختن و مطالعه کردن». به عبارت دیگر، كلمه «تلمود» به معنای آموزش از فعل ثلاثی عبری «لامد» يعنی ياد داد می‌آيد و با واژه «تلميذ» و مشتقات آن كه در زبان عربی رباعی هستند ارتباط دارد. «تلمود» كتاب بسيار بزرگی است كه احاديث و احكام يهود و فتاوای فقيهان اين قوم را دربر دارد. تلمود نماد عقلانيت، تفكر اجتهاد فقه كلام و در يك كلمه سمبل ادبيات دينی يهود است.

«تلمود» به مجموعه اثری اطلاق می‌شود که مشتمل بر دو بخش اصلی و عمده است: «میشناه و گمارا». میشناه بدنه اصلی تلمود به شمار می‌آید و گمارا اثری تکمیلی است که به صورت تفسیر بر میشناه نگاشته شده است  از همین رو در موارد بسیار، دوره تدوین گمارا را «دوره تلمودی » خوانده‌اند. میشناه مشتمل است بر مباحث و تفاسیر نسل‌هایی از علمای یهود - هر یک از نسل‌ها نام خاصی دارند - که نگارش نهایی آن را کار یهودا ‌ها ناسی، در حدود ۲۲۰ میلادی می‌دانند. میشناه متن شریعت شفاهی یهود است. این متن به عبری است و آیین‌نامه قانونی یهود به شمار می‌رود و کتاب درسی نظام حقوقی و الاهیاتی آنان است. بخش دوم، گمارا، علاوه بر توضیح متن میشناه، مقدار فراوانی اطلاعات در موضوعات مختلف دارد که در یک تقسیم‌بندی کلی عبارت‌اند از مباحث حقوقی و شرایع (به عبری هَلاخا)، و روایات شفاهی غیرشرعی مشتمل بر مطالب ادبی و قصص (به عبری آگاده).

از آن‌جا که این متون بسیار دشوار نوشته شده و درک آن آسان نیست، و برای آن‌که آموزش این نوشتارها برای علاقه‌مندان سخت نباشد، امثال و حکایاتی در آن خصوص تدوین و تالیف شده که درس‌ها را در قالب این حکایات به دانش‌پژوهان تعلیم می‌دهند.

گاهی اوقات به مطالبی برخورد می‌شود که درباره آنها بسیار غلو شده و یا به صورت افسانه‌ای آمده و بیشترین سبکی که برای تفهیم مطالب به کار گرفته شده، تشبیه و استعاره و مثال است. در تلمود، همان‌گونه که در غالب فرهنگ‌های آن زمان رایج بوده، گاه از زبان حیوانات سخن رفته است. بنابراین، افراد و دانش‌پژوهان باید هنگام مطالعه تلمود، این موضوع را در نظر بگیرند و مطالب را به خوبی درک کنند و آن‌چه را نیز که پیش و پس از آن آمده بفهمد و تشبیهات انجام شده را مورد مداقه قرار دهند تا بتوانند به کنه مطالب و منظور تدوین‌کنندگان تلمود پی برند. به عنوان مثال، در بخشی از آموزه‌های تلمود، کاسه چشم آدم طماع به چاهی به گودی ۴۰ زرع تشبیه شده است، که اگر به شیوه مطرح کردن مطالب خوب توجه نشود، ممکن است چنین تصور شود که «تلمود» گودی کاسه چشم انسان را ۴۰ زرع ارزیابی کرده است؛ و یا در جای دیگر ساق پای فرمانروای توانمندی را توصیف می‌کند که با قلم پای خویش پلی ساخته شده که سرزمین کنعان را به مصر وصل می‌کرده است. این هر دو استعاره است و منظور آنست که این فرمانروا در آنِ واحد می‌توانسته بر هر دو کشور حکومت کند و یک پای در مصر و پای دیگر در کنعان داشته باشد.

رئوس مطالب اصلی که در کتاب پُرحجم «تلمود» مورد بحث قرار گرفته از این قرار است:

۱- آداب نیایش و نماز.

۲- قوانین و دستورات مربوط به تعطیلی روز شنبه.

۳- قوانین مربوط به تفکیک شهرها و مرزبندی آنها.

۴- قوانین مربوط به قربانی مخصوص پسح.

۵- قوانین مالیاتی و دادن فدیه شخصی.

۶- آئین‌های جشن نوروزی یهودیان یا سال نو.

۷- فرامین ایام توبه و روزه بزرگ «کیپور».

۸- آئین‌های عید سایه‌بان‌ها (جشن سوکوت) در عید پائیزی.

۹- قوانین مربوط به تخم پرندگان که در روز شنبه و یا اعیاد متولد شده‌اند.

۱۰- قوانین مربوط به ایام روزه.

۱۱- قوانین مربوط به نوشتن و خواندن کتاب‌های مقدس از جمله سرگذشت استر.

 ۱۲- قوانین مربوط به ایام «عید صغیر».

 ۱۳- قوانین مربوط به اعیاد و جشن‌های بزرگ.

۱۴- قوانین مربوط به خانواده و همسر برادر متوفی.

۱۵- عقدنامه و طرز نوشتن آن و شرائط عاقد و عقد و شهود.

۱۶- قوانین مربوط به ندر و نیاز.

۱۷- قوانین مربوط به تصوف و اعتکاف.

۱۸- قوانین مربوط به زنان منحرف و همسرانی که به زن‌های خود مشکوک شده‌اند و غیره.

۱۹- قوانین طلاق.

۲۰- قوانین ازدواج و تشکیل خانواه.

۲۱- قوانین گزینش رهبران اجتماعی، سیاسی، مذهبی جامعه و شرائط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان.

۲۲- قوانین تجارت، امانت‌داری، اجاره، مال‌الاجاره در سه جلد.

۲۳- قوانین شمارش ایام بین عید پسح و نزول تورات و خود عید نزول کلام (عید شاووعوت).

۲۴- قوانین مربوط به قتل عمد و غیرعمد و ضربه‌های مهلک و جریحه‌دار کردن دیگران.

۲۵- قوانین مربوط به بت‌پرستی و برخورد با بت‌پرستان و غیره.

۲۶- قوانین دوران حاملگی، زایمان، قاعدگی.

۲۷- قوانین مربوط به شهود، شهادت و دادگاه‌های شرعی.

۲۸- قوانین مربوط به قربان‌ها.

۲۹- قوانین مربوط به هدایای آردی و روغنی برای قربانی در بیت‌المقدس.

۳۰- قوانین مربوط به کارهای روزمره در شش روز هفته.

۳۱- قوانین مربوط به نخست‌زادگان انسان و بهائم و بازخرید آنها.

۳۲- ارزشیابی و قیمت‌گذاری زمین و ساختمان، چارپایان، اشیاء و لوازم مختلف.

۳۳- قوانین خمس و ذکات، صدقه و نفقه.

۳۴- قوانین مربوط به گناهانی که کیفر آنها مقطوع‌النسل است.

۳۵- قوانین مربوط به زنان قاعده و روابط آنها با همسرانشان، و اماکن و اشیاء مقدسه.

با توجه به مطالب گوناگون که همه‌ی زندگی انسان را در برمی‌گیرد. «تلمود» کتابی است جامع و اقیانوسی است از قوانین و دانش‌های مختلف که ضمن بحث و گفتگو و وارد شدن در جزئی‌ترین مطلب همراه با قصه‌ها و داستان‌های افسانه‌مانند که جمله آنان به عنوان تشبیه و استعاره آمده تا دروس را آسان‌تر و جالب‌تر کند. «تلمود» در میان دانشمندانِ فقه به «شاس» معروف است که مخفف «شیشا سِدِرایم» به معنیِ «شش دفتر» است.

دو نوع تلمود وجود دارد: مجموعه کتاب‌های تلمود، شرح و تفسیر قوانین میشنایی می‌باشند که در طول سده‌ها، نخست در فلسطین و سپس در ایران به نگارش درآمدند. بر اساس محل نگارش تلمودها (فلسطین و ایران) دو روایت از تلمود پدید آمد که یکی تلمود فلسطینی یا اورشلیمی نام گرفت و دیگری تلمود بابلی. اما تلمود فلسطینی نتوانست اقبال تلمود بابلی را به دست آورد، زیرا به اندازه تلمود بابلی در میان کلیمیان جهان (یهودیان) محبوبیت نیافت.

همان‌طور که بیان شد دو تلمود وجود دارد: تلمود یِروشَلَمی و تلمود بابِلی.

۱- تلمود يِروشَلْمی (اورشلیمی یا فلسطینی) (Yerushlami Talmud) كه در مدتی كمتر از ۱۰۰ سال پس از تدوين ميشنا در بيت‌المقدس (اورشليم) تدوين شد. 

۲- تلمود بابِلی‎‎ (Babylonian Talmud) که نزديك دو قرن پس از تلمود يروشلمی و در حدود ۱۵۰۰ سال پيش (۳۲۶۰ عبری) «راو آشِه» و «راو ينا» در ۳۷ جلد در بابِل و ايران گردآوری و تأليف كردند. تلمود بابلی مُفصل‌تر و در بحث‌ها، غنی‌تر از تلمود يروشلمی است، بنابراين بيشتر مورد مطالعه قرار می‌گيرد.

ترتیبِ مباحثِ تلمود همان ترتیب میشنا است. تلمود نیز مانند میشنا از ۶ بخش و ۶۳ رساله اصلی تشکیل شده است: بخش زراعیم Zeraim در هَلاخاهای مربوط به امورکشاورزی و محصولات سرزمین فلسطین؛ بخش موعد Mo'ed درباره اعیاد طول یک‌سال واحکام روز شَبَّات؛ بخش ناشیم Nashim درباره زنان، ازدواج و طلاق؛ بخش نزیقین Nezikin درباره خسارات مدنی و کیفری؛ بخش قداشیم Kodashim درباره احکام معبد و قربانی‌ها و ذبحِ شرعی، حیوانات حلال‌گوشت و حرام‌گوشت؛ و بخش طهاروت/ طهاروث  Toharoth/ Toharot درباره احکام مربوط به طهارت و نجاست شرعی.

از آنجا که میشنا محور اصلى مباحث تلمود است، چنانچه با نظرى به صفحات تلمود اصلى که متن میشنا در وسط و گماراها در حواشى آن نوشته شده است، این امر کاملاً روشن است، لذا چینش و فهرست مطالب آن درست به همان ترتیبى است که در میشنا آمده است؛ یعنى همان‌طور که آغازین بخش میشنا، «سدر زراعیم» و بخش پایانى آن «طهاروث» است، تلمود نیز همین‌گونه است.

امّا با این حال، تلمود، به‌ویژه تلمود بابلى ـ که در واقع امروزه هرگاه از تلمود سخنى به اطلاق گفته مى‌شود، به نحو غالب، تلمود بابلى مراد است ـ از بعضى جهات تفاوت‌هایى با میشنا دارد: از مجموع ۶۳ رساله میشنا که در ۶ بخش آمده است، حدود ۳۷ رساله در تلمود بابلى آمده است. البته ناگفته نماند که تلمود، تقسیم‌بندى دیگرى از بخش‌ها ارائه کرده است که طبق آن، تعداد رساله‌ها به ۶۳ عنوان رسیده است.

موارد اختلاف فهرست مطالب تلمود به ویژه تلمود بابلى با میشنا:

الف) تقریباً تمامى رساله‌هاى بخش موعد (درباره روز شنبه و دیگر اعیاد و مناسبت‌هاى سال)، بخش ناشیم (درباره حقوق خانواده) و بخش قداشیم (درباره معبد و عبادت قربانى) در تلمود آمده است.

ب) از بخش زراعیم میشنا (که درباره مقررات کشاورزى است) تنها رساله «براخوت» (Berakhot) که حاوى ادعیه و نمازهاى یومیه است، در تلمود بابلى آمده است. علت حذف بقیه رساله‌ها را معمول نبودن مطالب آنها در بابل ذکر کرده‌اند.

ج) از بخش طهاروث (درباره احکام طهارت) به استثناى رساله «نیداه» (Niddah) که درباره دماء ثلاثه، مسایل شرعى خاص زنان، از جمله احکام حیض و نفاس بحث مى‌کند که همچنان جنبه عملى دارد، بقیه رساله‌ها در تلمود بابلى مطرح نشده‌اند.

تفاوت‌های تلمود بابلی و تلمود فلسطينی – اورشليمی:

۱- تلمود اورشليمی يا فلسطينی از مباحثی نظير مسايل مربوط به سرزمين فلسطين و وضعيت كشاورزی در آن مرز و بوم به اطناب سخن می‌گويد. در حالی‌که در تلمود بابلی از اين‌گونه مباحث كمتر سخن به ميان آمده است.

۲- برخلاف تلمود بابلی كه پُر از حكايات، داستان و افسانه است در تلمود اورشليمی از اين قبيل موارد كمتر می‌توان سراغ گرفت.

۳- گذشته از ناهمگونی در سازماندهی موضوعات و روش‌های فكری و تحقيق، هر دو تلمود از نظر كيفيت تدوين نيز متفاوتند. انشای تلمود بابلی با احتياط زياد و صرف وقت صورت پذيرفته است در حالی‌كه شتاب در ويرايش و عدم دقت و صرف وقت لازم و كافی از مشخصات بارز تلمود اروشلیمی یا فلسطينی است.

۴- از لحاظ تاريخي نيز تلمود بابلی و اورشليمی با هم تفاوت دارند. تلمود بابلی حدود ۲۰۰ سال بعد از تلمود اورشليمی تدوين شد و از اين‌رو در مقايسه با آن از اعتبار بيشتری برخوردار است.

۵- روش‌های تحقيقی و تعليمی تلمود بابلی با توجه به قلمرو وسيع و تحليل عقلانی دقيق آن نسبت به تلمود فلسطينی فضای بازتری برای بسط و توسعه مباحث فكری و عقلی فراهم آورده است.

۶- و آخرين نكته اينكه تا قرن‌ها توجه جهانيان به تلمود بابلی معطوف بود و تنها در اين صدساله آخر علايق نهفته نسبت به تلمود فلسطينی پدیدار گشته است. اما با اين همه هنوز از تلمود فلسطينی بعنوان يك منبع درجه دوم بعد از تلمود بابلی ياد می‌كنند.

زبان هر دو تلمود با هم فرق دارد. هر كدام دارای گويش خاصی از زبان آرامی هستند. گِمارای فلسطينی به لهجه آرامی غربی نوشته شده و بسيار شبيه به زبان آرامی كتاب‌های عِزرا و دانيال است. اما گمارای بابل با لهجه آرامی شرقی كتابت شده است. از سوی ديگر با زبان عهد عتيق و ميشنا كه عبری است نيز تفاوت دارد. اگرچه زبان عبری ميشنا عبری بومی است و با عبری عهد عتيق اندكی متفاوت است. به عبارتی دیگر، زبانی که تلمود بابلی بدان نوشته شده است آمیزه‌ای از عبری میشنایی، عبری کتاب مقدس و آرامی شرقی می‌باشد. بخش‌های نقل شده از کتاب میشناه به عبری میشنایی، بخش‌های منقول از کتاب مقدس به عبری کتاب مقدس، و بخش عمده تلمود که همانا تفاسیر و حاشیه‌های نوشته شده بر قوانین میشناه هستند (گِمارا) به آرامی شرقی که در غرب امپراتوری ساسانی رایج بوده است، نوشته شده‌اند.

یک‌سوم تلمود بابلی هَلاخا و دوسوم آن آگاده (اَگادا) است، درحالی‌که در تلمود اورشلیمی حجم آگاده تنها یک‌ششم حجم کل آن است. تقریباً هیچ امر قابل اعتنایی نبوده که ربّی‌ها در تلمود ذکر نکرده باشند؛ ازینرو، بدان صفتِ «اقیانوس یا دریای تلمود» داده‌اند و هیچ پرسشی در قرون اخیر نیست که تعلیمات تلمودی ادعای پاسخگویی بدان را نداشته باشد.

با توجه به گستردگی و تنوع و نیز پیچیدگی تلمود، نمی‌توان در آن، قالب و صورت خاصی یافت، حتی این اثر بزرگ فاقد مرکز و هسته‌ای اصلی است؛ عملاً بیشتر مباحث تلمود ناظر به پرسش‌های فقهی و پاسخ‌هایی است که علمای یهود با روش‌هایی ویژه و نظام‌مند برای آنها ارائه داده‌اند. شاید بتوان در نگاهی کلی ارزش تلمود را در دو مورد خلاصه کرد: ارزش زبانی آن و ارزش گزارش‌هایی از سنن و علوم گوناگون دوره‌هایی که کمتر در دیگر آثار مکتوب می توان اطلاعی از آنها یافت. این اثر از نظر گزارش‌های تاریخی درخور تأمل است زیرا در بسیاری از موارد با اخبار و روایات غیرتاریخی آمیخته شده است. علاوه بر این، تلمود در طی سده‌های میانه تا حال حاضر هویتْ‌بخشِ جماعت‌های پراکنده‌ی یهودیان در نقاط مختلف جهان - از بابل و شبه جزیره عربستان تا سوریه و آسیای صغیر و مصر و شمال آفریقا و نیز در اروپا - بوده و مایه‌ی بقای این قوم به شمار آمده است، زیرا تمام اصول و فروع دین و اعتقادات آنها، به‌ویژه عقاید راجع به مسیح و مسئله نجات‌بخشی را داراست و اصول اخلاقی و آیینی ایشان را به گونه‌ای با وقایع تاریخی پیوندزده که در دوران پراکندگی، از خرابی معبد اورشلیم در سال ۷۰ میلادی، یاد این حوادث بزرگ در اذهان زنده مانده است.

تنها نسخه‌ی کاملِ برجا مانده از تلمود بابلی، نسخه‌ی خطی مونیخ متعلق به ۱۳۳۴ میلادی است. در میان اسناد جنیزه نیز نسخه‌هایی خطی از بخش‌هایی از تلمود بابلی یافت شده که در کتابخانه بودلیان نگهداری می‌شود. از تلمود بابلی چاپ‌های زیادی وجود دارد که به نام محل چاپ آن از جمله بازل، لوبلین، آمستردام و فرانکفورت معروف‌اند. چاپ مهم از نسخه کامل این تلمود در وین در ۱۵۲۰-۱۵۲۳ میلادی به کوشش دانیل بامبرخ مسیحی انجام شده است. در ۱۵۲۳ تا ۱۵۲۴ میلادی نیز تنها نسخه خطی کامل تلمود اورشلیمی (موجود در لیدن هلند و متعلق به ۱۲۸۹ میلادی) به تصحیح دانیل بامبرخ به چاپ رسید.

گذشته از تفاسیر فراوان دو تلمود بابلی و اورشلیمی، ترجمه‌های بسیاری از آنها به زبان‌های گوناگون، از جمله لاتین، فرانسه، روسی، ایتالیایی و یدیش/ ییدیش - این زبان اصلاً از آلمانی است، ولی کلمات عبری بسیار دارد و خط آن نیز عبری است - وجود دارد. از ترجمه‌های مهم تلمود بابلی، ترجمه‌ی کامل آن به آلمانی کار گولتشمیت است. وی این‌کار را به تنهایی از ۱۸۹۷ تا ۱۹۳۵ انجام داد. ترجمه انگلیسی به سرپرستی اپستاین از ۱۹۳۵ تا ۱۹۵۲، ترجمه معروف و معتبر تلمود بابلی به شمار می‌آید. اپستاین سرپرستی ترجمه تلمود بابلی به فرانسه و عبری(جدید) را نیز برعهده گرفت. مرجعیت تلمود بابلی باعث توجه بیشتری بدان شده است. در حال حاضر آثار یاکوب نویسنر در ترجمه و تفسیر میشناه و تلمود، از آثار معتبر و پُر مراجعه است.

اگر کتاب مقدس شالوده یهودیت باشد، تلمود ستونی است که از فراز بنیادها سربرآورده و عمارت معنوی و عقلانی این دین را تقویت می‌کند. تلمود خلاصه‌ای از شریعت شفاهی (Oral Law) است که طی قرن‌ها تلاش عالمان فلسطین و بابل به بار نشسته است؛ مجموعه‌ای از قوانین، اسطوره‌ها، فلسفه و آمیزه‌ای از منطق یگانه و عمل‌گراییِ ناب، تاریخ، دانش، حکایات و فکاهی، جنگی از مطالب ضد و نقیض اما دارای چارچوبی منظم و منطقی است. تلمود تجسم مفهوم بلند «میصوا تلمود توراه» (Mitzvat TalmudTorah)، یعنی تکلیفِ شرعیِ یادگیری و مطالعه‌ی تورات، دانش‌اندوزی و خردورزی است. تلمود در بیشتر موضوعات؛ یعنی هَلاخاها، آیاتِ تورات، احادیث و سنت عالمان نگاهی عینی و واقعی دارد.

از آن جایی که تلمود اثری متجانس و یکدست نیست و نویسنده واحدی آن‌را ننوشته است، مباحث و موضوعات پراکنده و متنوعی در آن طرح شده اند که بیانگر طیف وسیعی از علایق است. تلمود نتیجه و حاصل تقریر اندیشه‌ها و بیانات تعداد زیادی ازعالمان در یک دوره طولانی است، گفته‌ها و نظراتی که ملهم از زندگی و واقعیات آن است. 

امروزه هرگاه از تلمود سخنى به اطلاق گفته مى‌شود، به نحو غالب، تلمود بابلى مراد است.

هَلاخا و اَگادا

از مباحث مربوط به تقسيم‌بندی مطالب تلمود بايد به دسته‌بندی مطالب به هَلاخا و اَگادا (آگاده) اشاره كرد. هلاخا به آن دسته از مطالب تلمود كه درباره شريعت و احكام شرعی است اطلاق می‌شود. می‌توان گفت كه هلاخا در واقع همان فتاوا و نظرات فقهی عالمان يهود است كه با استناد به نص تورات و براساس اجتهاد و استنباط شخصی بيان شده‌اند. به تعبير ديگر هلاخا واژه‌ای عبری به معنای قوانين غيرمكتوب است كه در اصطلاح به آن تفسير شريعت نيز می‌گويند.

در تعريفی ديگر از هلاخا آنرا عبارت از شرح‌ها و تفسيرهای منطقی گروهی از عالمان يهود درباره احكام تورات و نظرياتی كه عِزرا برای نجات ملت يهود اظهار كرده بود دانسته‌اند كه هدف آن زنده نگه‌داشتن وجدان و هوشياری يهود است. هلاخا اصول زندگي فرد يهودی را در قالب ريخته و نيز قدم‌های او را استوار و هدايت می‌كند. هلاخا همان فتوایی است كه تورات از آن سخن گفته و تجاوز - انحراف - به چپ و راست از آن‌را گناه دانسته است.

اَگادا نيز در لغت به معنای داستان و حكايت است و در اصطلاح تلمودی به هر چيزی در تلمود اطلاق كرده‌اند كه هَلاخا نباشد. به‌طوركلی اَگادا مشتمل است بر امثله يا داستان‌هایی كه برای رفع ابهام می‌آيد، تكه‌هایی از زندگی‌نامه، تاريخ، پزشكی، سحر، تشويق افراد به پاكدامنی و پيروی از شريعت. اغلب اوقات بعد از بحث درباره موضوع بُغرنج و ملامت‌آور برای انبساطِ خاطرِ طلاب علوم، داستانی از اَگادا به تعبير درست‌تر داستانی اگادايی نقل می‌شد.

البته بايد توجه داشت كه اعتبار و ارزش هَلاخا و اَگادا متفاوت است. هلاخا يك حكم دينی محسوب می‌شود و تا روزی كه بوسيله يك مرجع تقليد صلاحيت‌دار نسخ نشده، عمل به آن واجب است. اما اَگادا بعنوان نظر شخصی دانشمندان بشمار آمده و برای جامعه بصورت كلی يا فردی دارای نيرویی الزام‌آور نبوده است. یک‌سوم تلمود بابلی هلاخا و دوسوم آن آگادا است، درحالی‌که در تلمود اورشلیمی حجم آگادا تنها یک‌ششم حجم کل آن است.

با تأليف تلمود، مطالب تـورات شفاهی كه از زمان مُشِه رَبِنو، پيامبران و رهبران مذهبی يهود، آن‌را از نسلی به نسل ديگر منتقل كرده بودند، تدوين گشت و احتمال نابودی و فراموش شدن آنها از ميان رفت. كمتر كتابی را می‌توان يافت كه شالوده و نحوه بيان مطالب آن شباهتی با تلمود داشته يا همانند باشد و نيز به صفحات هيچ‌يك از كتاب‌های معمول جهان شباهت ندارد. در ميان هر صفحه از تلمود، متن ميشنا و در پی آن، توضيحات، بحث‌ها و استدلال‌های اِمُوراها كه گمارا را تشكيل می‌دهند، ذكر گرديده است. در اطراف متن، توضيح مطالب گمارا ذكر شده كه دانشمندان بزرگ در طی سال‌های پس از تدوين تلمود به توضيح آن پرداخته‌اند. به اين توضيحات، «پِروشيم» (جمع كلمه «پِروش» به معنی تفسير و توضيح) گفته می‌شود.

تلمود، دسترنج تفكر، كتابت و تبادل انديشه بيش از سه‌هزار نفر از علمای يهود در سرزمين‌ها مختلف و زمان‌ها متفاوت است. اين كتاب، دايرة‌المعارف عظيمی از شريعت و فرهنگ يهود، پس از دوران تَنَخ (انبيای يهود) است كه در حول قوانين، تعاليم، مفاهيم، اعتقادات و نظريه‌های تورا دور می‌زند.

تلمود در ابتدا كتاب قانون نبوده، بلكه كتابی آموزشي برای مدارس بود كه در آن از حكمت يهودی و انديشه اقوام ديگری كه يهوديان آن زمان با آنها آشنايی داشته‌اند نيز سخن به ميان آمده است.

بزرگترين مفسر تـورا و تلمود در اروپای غربی «ربی سلیمان بن اسحق» با سرنام «راشی» (تصویر گزارش شده از راشی +) (شجره‌نامه راشی را ببینید +) است. او كه نام اصلی‌اش ربی شِلومو بن ييصحاق تروايی است، از شاگردان ربی گرشوم بحساب می‌آيد. راشی در قرن يازدهم می‌زيست و در حوزه‌های آلمان  و فرانسه تحصيل كرد. احكام هَلاخايی (شریعت و احکام شرعی)، فتواها و اشعار مذهبی زيادی از او بر جای مانده است كه ابياتی از آنها امروزه جز ادعيه مشهور يهود است. اما بزرگترين دستاورد او يكی تفسير كبيرش بر كتاب مقدس - تنخ - و ديگری اثر جاودانه‌اش درباره تلمود بابلی است. او دوبار بر تلمود تفسير نوشت. تفسيرهای راشی خلاصه و مختصر و در عين حال بسيار دقيق و صريح است. تفسیر راشی بر تلمود در آخرین سال‌های عمرش پایان یافت؛ این تفسیر تقریباً تمام تلمود بابلی را پوشش می‌دهد. به محض اختراع چاپ، اولین کتابِ عبری که در سال ۱۴۷۵ به چاپ رسید، تفسیر راشی بود. این استاد بزرگ در سال ۱۱۰۵ میلادی در سن ۶۵ سالگی وفات یافت.


شولحان‌عاروخ (خوان گسترده)

پس از كتابت تلمود، تفسيرات و توضيحات مختلفی بر آن نوشته شده است. با توجه به مفصل بودن تلمود، دانشمندانی به جمع‌آوری قوانين و شرعيات به صورت خلاصه و بدون ذكر اثبات پرداخته‌اند كه در اين ميان كتاب شولحان عاروخ با توجه به اينكه همه قوانين در آن به شكلی ساده و قابل‌فهم برای عامه مردم در حدود ۵۰۰ سال پيش تنظيم گرديده است ويژگی خاصی دارد. این کتاب توسط «ربی یوسف کارو» در سال ۱۵۵۵ ميلادی تحت عنوان شولحان‌عاروخ يا خوان گسترده منتشر شد. منظور او از اين نامگذاری آن بود كه بفهماند تمام قوانين را به‌طرزی ساده و قابل‌فهم تنظيم نموده و در دسترس مردم گذاشته است.

شولحان‌عاروخ را می‌توان كتاب توضيح‌‌المسائل يا آيين‌نامه مذهبی دانست كه هر فرد با دانستن زبان عبری می‌تواند به آن مراجعه كند و به آسانی، موضوع مورد نظر و پاسخ پرسش خود را بيابد.

شولحان‌‌عاروخ از ۴ قسمت يا جلد تشكيل شده است:

۱- قوانين مربوط به امور روزمره، بهداشت، دعاهای مختلف، نمازهای روزانه، روز مقدس شنبه (شبات) و ديگر اعياد و روزه‌‌های مذهبی.

۲- قوانين مربوط به ذبح شرعی، حلال و حرام خوراكی‌ها (كشروت)، صدقه دادن، طهارت، بيماران و پزشكان، عزاداری و... .

[«كَشْروت» در معناي لغوی به معني شايستگی و مطابقت با آداب مذهبی است و واژه «كاشر» به معنای آماده يا مناسب بودن برای استفاده متناسب با آداب مذهبی است. در ضمن، هر وسيله‌ای كه موافق با آداب مذهبی ساخته شود يا حتي هر انسانی كه شايسته و مطابق قوانين مذهبی رفتار نمايد، «وسيله يا انسان كاشر» خوانده می‌شود. براي نمونه: عبارات صيصيت و تفيلين كاشر، مزوزاي كاشر، سوكای كاشر و... پياپی در متون، گفتگوها و مُحاورات يهوديان به كار می‌روند. در مورد خوراكی‌ها متضاد واژه كاشر، «طارِف» است. كاشر به معنی مجاز و قابل استفاده طبق شريعت يهود می‌باشد و طِرِفا به ذبحی اطلاق می‌شود كه استفاده از آن شرعاً مجاز نيست .

«نِوِلا» و «طِرِفا»:

۱- «نِوِلا» Nevela به معنای مُردار است؛ يعنی، حيوانی كه خود به خود مُرده است. در كشروت، نِوِلا به معنای ذبح نادرست که سبب حرام شدن حیوانِ حلال‌گوشت می‌شود نيز خواهد بود. 

۲- «طِرِفا» Terefa به معنای حيوان شكار شده است و در شحيطا (ذبح شرعی) منظور از آن، حيوان بيمار هم خواهد بود كه علايم بيماری آن‌را شُوحِط (ذابح شرعی) هنگام معاينه پس از ذبح تشخيص می‌دهد؛ مانند آنكه مواردی از شكستگی استخوان در حيوان ديده شود. 

خوردن نِوِلا و طِرِفا در شرع يهود حرام است.]

۳- قوانين مربوط به ازدواج و طلاق و شرايط آنها.

۴- قوانين مربوط به خريد و فروش، امانت‌ها، امور مالی و دادگاه‌ها.

در شولحان‌عاروخ تمام دستورات راجع به نماز، بهداشت، خوراك خوردن، صدقه دادن، اعياد و تعطيلات يهود و غيره ذكر گرديده است. هر موضوعي كه با زندگی يك فرد يهودی ارتباط دارد در اين كتاب شرح داده شده است. هر يك از قوانين به عنوان وسيله و فرصتی برای جلب رضايت خداوند تشريح شده است. در حقيقت مطالعه‌ی اين كتاب بدان می‌ماند كه كسی موضوعی را برای شما كاملاً تجزيه و تحليل نمايد و از آن نتيجه بگيرد و به همین دلیل است که نام «خوان گسترده» را نیز بر آن نهاده‌اند. اين كتاب برای آن گروه از يهوديان كه وقت كافی برای مطالعه‌ی تلمود نداشتند بسيار مفيد و جالب بود و می‌توانست هر دستوری را به سهولت در آن پيدا كنند.

امروز قانون شرع يهوديان همان كتاب شولحان‌عاروخ است که مورد تایید تمامی یهودیان جهان می‌باشد. هنگامی‌كه مسئله‌ای درباره‌ی يك فرد يهودی و يا روابط بين دو نفر و يا مسائل ازدواج و طلاق و ارث مطرح می‌شود، می‌توان دستور لازم را در شولحان‌عاروخ يافت. در اين كتاب از يهوديان خواسته شده است كه در روابط و معاملات خود با هر كسی، و همچنين در رفتار خويش در برابر خداوند رعايتِ نهايتِ شرافت و درستی و درستكاری را بنمايند. يك فرد يهودی اعم از مرد يا زن، بايد پای‌بند عفت و اخلاق و تقوی باشد.

در اين كتاب از خوراكی‌هایی كه حلال است، از روش تربيت كودكان، از طريقه‌ی برگزار كردن روزهای شنبه و اعياد و از رسيدگی به كمك به مستمندان بحث شده است. همچنين قوانين عزاداری و عروسی و ازدواج و طلاق و دستورات مربوط به نماز را در اين كتاب شرح داده است.

اينك تعدادی از دستورات اين كتاب را به عنوان نمونه ذكر می‌كنيم:

هر فردی بايد اعانه و صدقه بدهد و حتی شخص فقيری كه از اعانات ديگری اعاشه می‌كند، بايد به ديگران كمك نمايد.

معالجه و مداوای بيماران، جزء وظايف مذهبی پزشكان است.

نجات دادن جان فردی كه در خطر است فريضه‌ی دينی هر فرد يهودی می‌باشد. با اين‌حال، فقط كسی حق دارد به بيمار دارو بدهد كه در پزشكی تخصص داشته باشد. زيرا اگر غير از اين باشد ممكن است بيمار از بين برود.

كسی‌كه داروهای مورد احتياج همنوع خود را در اختيار دارد حق ندارد قيمت آنها را از نرخ معمولی بالاتر ببرد.

مقامات دادگستری بايد اشخاصی را مأمور بازديد از مغازه‌ها و دكاكين كنند و اوزان و قياس‌های فروشندگان را بررسی نمايند.

اگر كسی در اوزان و مقياس‌ها تقلب كرده باشد، بايد او را محكوم به پرداخت جريمه نقدی يا شلاق خوردن نمايند.

خريد اشياء و اجناس دزدی ممنوع است زيرا اين عمل گناه بزرگی است و خريداران اموال مسروقه، بدين‌طريق دزد را به ادامه‌ی عمل خلافش تشويق می‌كنند. چون اگر برای اشياء دزدی خريداری نباشد، هيچكس دزدی نخواهد كرد.

يهوديان حق ندارند برای گريز از پرداخت باج و خراج، لباس غيريهوديان را بپوشند و يا خود را غيريهودی معرفی كنند.

و نیز جهت مطالعه بیشتر بنگرید به (منابع زیر تماماً غیرفارسی می‌باشند):

- سایتِ کتابِ مقدس بابیل هاب (Bible Hub) (عهد قدیم و عهد جدید) با ده‌ها امکانت متنوع را در «اینجا» ببینید.

- سایت کتاب مقدس کمبریج (Tyndale House Cambridge) (عهد قدیم و عهد جدید) با امکان جستجوی قدرتمند نظیر: جستجوی کتاب مقدس در ۵۸ ترجمه انگلیسی یا ۳۶۴ ترجمه به زبان‌های دیگر، ترجمه‌های مدرن و باستانی، ترجمه کلمه به کلمه بین خطی، معانی اصلی و اطلاعات متنی و ده‌ها امکان دیگر را در «اینجا» یا «اینجا» و «اینجا» ببینید. نرم‌افزار StepBible برای کامپیوتر را از «اینجا» دانلود کنید. پروژه STEP مخفف (Scripture Tools for Every Person) و به معنای (ابزارهای کتاب مقدس برای هر شخص) می‌باشد.

- ده منبع معتبر مطالعه‌ی آنلاین تورات را در «اینجا» ببینید.

- کتابخانه‌ی معتبرِ آنلاین سِفاریا (به دو زبان عبری و انگلیسی) ویژه «تَنَخ»، «میشنا» و «تلمود بابلی» و «تلمود اورشلیمی» و سایر کتب شریعت یهود را «اینجا» مطالعه کنید.

- کتاب مقدس عبری-انگلیسی متن ماسوری را در «اینجا» مطالعه کنید.

- کتاب مقدس عبری - انگلیسی متن ماسوری را از «اینجا» مطالعه کنید.

- نسخه PDF کتاب مقدس عبری ماسوری چاپ کینزبرگ با بیش از ۱۸۰۰ صفحه چاپ سال ۱۸۹۴ لندن را از «اینجا» بارگیری کنید.

- کتاب مقدس با تفسیرِ راشی و ترجمه مایکل کوهن را به صورت دیجیتالی از «اینجا» با امکاناتی نظیر: جستجو، کپی، چسباندن متن، نشانه‌گذاری و چاپ.

- نسخه کامل میشنا (متعلق به قرن پانزدهم میلادی) کتابخانه دیجیتال کمبریج را از «اینجا» مطالعه کنید.

- میشنا را صوتی از «اینجا» بشنوید و دانلود کنید.

- سایت اختصاصی مطالعه میشنا را از «اینجا» دنبال کنید.

- تلمود چیست؟ پاسخ دایرةالمعارف یهود را در «اینجا» ببینید.

- میشنا به زبان عبری را از «اینجا» و تلمود اورشیلمی به زبان عبری را از «اینجا» و تلمود بابِلی به زبان عبری را از «اینجا» مطالعه کنید.

- تلمود بابلی به زبان انگلیسی را از سایت هَلاخا و از «اینجا» مطالعه کنید.

- تورات مکتوب، تورات شفاهی، میشنا و تلمود بابلی را از «اینجا» ببینید.

- تلمود بابلی، ترجمه مایکل رودکینستون را از «اینجا» مطالعه کنید.

- تلمود بابلی، ترجمه ویلیام دیویدسون را از «اینجا» مطالعه کنید.

- تلمود را صوتی از «اینجا» بشنوید و دانلود کنید.

- سایت اختصاصی مطالعه کتاب‌های راشی را از «اینجا» ببینید.

- تفسیر راشی از کتاب مقدس را در «اینجا» بخوانید.

- کتاب مقدس یهود با ترجمه مدرن انگلیسی با تفسیر راشی را از «اینجا» مطالعه کنید.

- بایگانی راشی در آرشیو اینترنت (Internet Archive) را از «اینجا» ببینید.

- نرم‌افزارِ کتابِ مقدسِ The Word را از «اینجا» بارگیری کنید.

******

شرح کلی کتاب مقدس از منابع مسیحیت

کتاب مقدس از دو بخش عهد قدیم و عهد جدید تشکیل شده که شامل ۶۶ کتاب می‌باشد که تقریبا در طی ۱۶۰۰ سال و توسط حدود چهل نویسنده و به سه زبان متفاوت و در سه کشور متفاوت به نگارش درآمده است. تعداد ۳۹ کتاب از این مجموعه متعلق به عهد قدیم و ۲۷ کتاب مربوط به عهد جدید است که در کل دارای ۱۱۸۹ فصل و ۳۱۱۰۲ آیه هستند.

مجموعه کتاب‌های عهد جدید بطور معمول در اغلب کتاب مقدس مسیحیان، پس از عهد قدیم قرار گرفته است. اسم عهد جدید از پیمان و میثاق جدیدی اقتباس شده که مابین خدا و انسان و بر اساس مرگ و قیام عیسی مسیح برقرار گردیده است. عهد جدید شامل تاریخچه و وقایع تاریخی زندگی و خدمت مسیح، رشد و تاثیرات کلیسای اولیه، و رسالات آموزنده به کلیساهای اولیه است.

کتاب مقدس شامل سبک‌های ادبی مختلف از قبیل اشعار، روایات، داستان، تاریخ، شریعت، قوانین، نبوت، ضرب‌المثل و تمثیل است. در این راستا می‌توان این کتاب‌ها را به چند گروه متمایز تقسیم‌بندی کرد:

  مجموعه کتاب‌های عهد قدیم

۱- پنتاتوک یا تورات

پنج کتاب نخست عهد عتیق «پنتاتوک» یا تورات نامیده می‌شود که به معنی «کتب پنجگانه» یا «اسفار پنجگانه» است.

این پنج کتاب به ترتیب عبارتند از: پیدایش، خروج، لاویان، اعداد، و تثنیه. این پنج کتاب نزد یهودیان به ترتیب: برشیت، شِمُوت، وَییقرا، بَمیدبار و دِواریم نامیده می‌شوند.

۲- کتاب‌های تاریخی

این گروه شامل دوازده کتاب می‌باشد که در برگیرنده روایات تاریخی هستند.

این دوازده کتاب به ترتیب عبارتند از: یوشع، داوران، روت، اول سموئیل، دوم سموئیل، اول پادشاهان، دوم پادشاهان، اول تواریخ، دوم تواریخ، عزرا، نحمیا، و استر.

۳- ادبیات حکیمانه و منظوم

این گروه نیز در برگیرنده پنج کتاب بعدی می‌باشد.

این پنج کتاب به ترتیب عبارتند از: ایوب، مزامیر، امثال، جامعه، و غزل غزل‌ها.

۴- انبیای بزرگ

این کتاب‌ها در گروه کتاب‌های نبوتی قرار گرفته است و شامل کتاب انبیایی می‌گردد که از نظر حجم کاری در رتبه بالاتری قرار می‌گیرند و شامل پنج کتاب می‌گردد.

این پنج کتاب به ترتیب عبارتند از: اشعیا، ارمیا، مراثی ارمیا، حزقیال، و دانیال.

۵- انبیای کوچک

این کتاب‌ها نیز در گروه کتاب‌های نبوتی جای گرفته و شامل کتاب انبیایی می‌گردد که از نظر حجم کاری در رتبه پایین‌تری نسبت به انبیای بزرگ قرار می‌گیرند و شامل دوازده کتاب می‌گردد.

این دوازده کتاب به ترتیب عبارتند از: هوشع، یوئیل، عاموس، عوبدیا، یونس، میکاه، ناحوم، حبقوق، صفنیا، حجی، زکریا، و ملاکی.

  مجموعه کتاب‌های عهد جدید

۱- کتاب‌های تاریخی

پنج کتاب اول عهد جدید در برگیرنده روایات و وقایع تاریخی هستند.

این پنج کتاب به ترتیب عبارتند از: انجیل متی، انجیل مرقس، انجیل لوقا، انجیل یوحنا، و اعمال رسولان.

اناجیل متی، مرقس و لوقا به گونه‌ای در لحن و ساختار با یکدیگر شباهت دارند که آنها را اناجیل همنوا (در انگلیسی  Synoptic از واژه یونانی Synopsis به معنای دیدگاه مشترک گرفته شده است) می‌نامند. اناجیل همنوا نیز در برخی موارد با هم اختلاف دارند و تنها پنجاه و دو درصد مطالب آنها با هم منطبق است؛ اما انجیل یوحنا در گزارش از زندگانی و تعالیم عیسی کاملاً با اناجیل همنوا متفاوت است. الوهیت و ازلیت او تنها در این انجیل مورد تأکید قرار گرفته است. و در بسیاری از مطالب با اناجیل همنوا مخالف است و به طور کلی تنها هشت درصد مطالبش با آنها مطابقت دارد. سه انجیلِ همنوا هم از لحاظ شکل و هم از لحاظ رویکرد، آشکارا با انجیل یوحنا متفاوت هستند و تأثیر انجیل چهارم بر دینداری و اندیشه‌ی مسیحیان پایدار است.

۲- رسالات پولس

این‌ها مجموعه رسالاتی هستند که پولس رسول به نگارش در آورده است و شامل سیزده رساله می‌باشد.

این سیزده رساله به ترتیب عبارتند از: رومیان، اول قرنتیان، دوم قرنتیان، غلاطیان، افسسیان، فیلیپیان، کولسیان، اول تسالونیکیان، دوم تسالونیکیان، اول تیموتائوس، دوم تیموتائوس، تیطوس، و فلیمون.

۳ - رسالات عمومی

این مجموع از رسالات شامل نُه کتاب است که توسط سایر رسولان به نگارش درآمده است، البته برخی از محققان رساله به عبرانیان را نیز منسوب به پولس می‌دانند.

این نُه رساله به ترتیب عبارتند از: عبرانیان، یعقوب، اول پطرس، دوم پطرس، اول یوحنا، دوم یوحنا، سوم یوحنا، و یهودا.

۴- رساله زمان‌های آخر

این رساله آخرین کتاب از کتاب‌های عهد جدید است. که در مورد اتفاقاتی که در آینده رخ می‌دهد صحبت می‌کند. و به نام کتاب مکاشفه (مکاشفه یوحنا) شناخته می‌شود.

  کتاب‌های کانُنی

این شصت و شش کتاب در مجموع «کانُن» کتاب مقدس (canon) نامیده می‌شود. این واژه در عبری (kaneh) به مفهوم «نِی» و در یونانی (kanon) به مفهوم «میله» است و این واژه در اصل مقیاس و معیاری برای اندازه‌گیری در آن دوران بوده است که هم شامل مقیاس اندازه‌گیری نجاران و هم اصطلاحی برای معیار و میزان درست نوشتن کاتب حاکم بوده است. در واقع این اصطلاحی عمومی برای سنجش میزان عدالت و داوری در مورد قضاوت کردن دیگران بود.

کانُن عهد جدید

در قرون اولیه مسیحیت، در میان مسیحیان در ارتباط با اینکه کدام کتاب جزو کتاب مقدس است شک و تردید اندکی بوجود آمد؛ از قرن دوم، بسیاری از کلیساها یک سری از کتاب‌ها را به عنوان کتاب مرجع و الهامی پذیرفته بودند که شامل چهار انجیل، اعمال رسولان، سیزده رساله پولس، اول پطرس، و اول یوحنا می‌شد. و فقط در مورد هفت کتاب باقی‌مانده تصمیم قطعی گرفته نشده بود، برای مثال، پاپ کلمنت یکم (Clement) که در اواخر قرن اول میلادی می‌زیست و پولی کارپ (Polycarp) که از اسقفان کلیسا در قرن دوم بود تقریبا از تمامی کتاب‌ها کانُنی نقل قول کرده‌اند. اما سرانجام در اواسط قرن چهارم در دوران آتاناسیوس (Athanasius of Alexandria) که یکی از الهی‌دانان برجسته مسیحی و اسقف اسکندریه بود تمامی کتاب‌های مورد تایید را بطور رسمی اعلام کرد که مورد پذیرش سایر کلیساها نیز قرار گرفت. و این همان مجموعه‌ای از کتاب‌های عهد جدید است که ما نیز آنرا می‌دانیم.

کانُن عهد قدیم

یهودیان بطور واضح ستون و اساس کتاب مقدس عهد قدیم را بطور عام در تورات و یا شریعت (قوانین الهی) خلاصه کرده‌اند. و این اساس همانا در دوران اولیه حیات اسرائیل شکل گرفت و در این مورد هیچ شکی برای عدم پذیرش وجود نداشت. ترتیب این کتاب‌ها در کتاب عهد عتیق یهودیان به همان ترتیبی نیست که ما در کتاب عهد قدیم می‌بینیم، اما تمامی این کتاب‌ها در کتاب یهودیان نیز وجود دارد.

پنج کتاب نخست عهد عتیق تشکیل‌دهنده شریعت هستند که به نام «پنتاتوک» یا تورات نامیده می‌شوند که به معنی «کتب پنجگانه» یا «اسفار پنجگانه» است. یهودیان بصورت سنتی، موسی را نویسنده پنتاتوک می‌دانند، و اغلب محققین کتاب مقدّس نیز با این دیدگاه موافق هستند.

انبیاء شامل انبیای پیشین یا اولیه می‌شوند که یوشع، داوران، سموئیل و پادشاهان در این گزینه قرار می‌گیرند. و انبیای بعدی یا ثانویه که شامل اشعیا، ارمیا، مراثی، و دوازده کتاب نبوتی کوچک می‌شوند. این مجموعه در کل شامل ۲۴ کتاب است در صورتی که در کتاب عهد قدیم مسیحیان تعداد ۳۹ کتاب وجود دارد و علت آن این است که کتاب‌هایی از قبیل اول و دوم سموئیل، و عزرا و نحمیا در کتاب یهودیان بصورت یک‌جا و بدون تفکیک قرار گرفته است.

مجموعه كتب مقدس يهود به اختصار «تَنَخ» ناميده می‌شود.

  شورای یامنیا

در بین سال‌های ۹۰ و ۱۰۰ پس از میلاد، گروهی از محققان یهودی در یامینا در اسرائیل با هم ملاقات کردند تا در مورد کتاب عبری عهد عتیق تصمیم گیری کنند در واقع در این شورا هیچ کتابی به کتاب‌های عهد عتیق اضافه نشد و هیچ کتابی هم کم نشد. در واقع آخرین کتاب عهد عتیق همان کتاب ملاکی بود. و کتاب‌هایی که پس از قرن چهارم قبل از میلاد به نگارش درآمده بود و به کتاب‌های بین‌العهدین معروف هستند مورد پذیرش این شورا قرار نگرفت.

کتاب‌های قانونی و غیرقانونیِ عهد قدیم (کتب اپوکریفایی و قانونی ثانوی)

گفتیم که یهودیان و مسیحان عهد قدیم را معتبر می‌دانند، اما در تعداد کتاب‌هاى آن اختلاف دارند و برخى تعداد کتاب‌هاى آن را ۳۹ و برخى ۴۶ می‌دانند. ریشه این اختلاف در تفاوت نسخه‌هاى عهد قدیم است.

پس از اشغال سرزمین فلسطین در قرن چهارم قبل از میلاد، به دست اسکندر، یهودیان در سراسر امپراتورى پراکنده شدند و به تدریج زبان مادرى خود (عبرى) را فراموش کردند و به زبان یونانى روآوردند. در قرن سوم قبل از میلاد و در زمان حکومت بطلمیوس فیلادلفوس بر مصر، به امر او، یهودیانِ اسکندریه کتاب عهد قدیم را به زبان یونانى ترجمه کردند. این ترجمه به هفتادگانی (به عربی: سبعینه، به لاتین: Septuaginta) (که در محاوره به سپتواجنت/ سپتوآگینتا نیز نامیده می‌شود) و به ترجمه یونانی عهد عتیق معروف است. از آن‌جا که تعداد این افراد بیش از هفتاد نفر بود، این ترجمه به «سبعینیه» یا هفتادگانی معروف شد. البته این داستان تنها در «نامه اریستیاس»، که در قرن دوم ق‌ م نوشته شده، آمده است.

نسخه سبعینیه با متن عبرى تفاوت‌هایى دارد. مهمترین تفاوت آنها، این است که هفت کتاب در این نسخه موجود است که متن عبرى آن در دست نیست. این کتاب‌ها عبارتند از: طوبیت، یهودیت، حکمت سلیمان، حکمت یشوع بن سیراخ، باروک، کتاب اول مکابیان و کتاب دوم مکابیان.

در دو قرن قبل از مسیحیت و یک قرن پس از آن، بسیارى از یهودیان، و نیز بعداً مسیحیان، از این نسخه استفاده می‌کردند، تا اینکه در حدود سال ۱۰۰م. سران یهود شورایى تشکیل دادند و بر رسمیت ۳۹ کتاب که در متن عبرى بود، رأى دادند و اسفار هفتگانه موجود در ترجمه سبعینیه را غیرقانونى اعلام کردند. اما مسیحیان این نسخه را معتبر دانسته، به استفاده از آن ادامه دادند تا اینکه پروتستان‌ها در قرن شانزدهم به متن عبرى بازگشتند و این هفت کتاب را غیررسمى (غیرقانونی) اعلام کردند.

بنابراین، یهودیان و پروتستان‌هاى مسیحى متن عبرى را قانونى (رسمی) می‌دانند و کتاب‌هاى عهد قدیم را ۳۹ عدد می‌شمرند و دو فرقه مسیحى کاتولیک و ارتدکس نسخه سبعینیه را معتبر دانسته، تعداد کتاب‌هاى عهد قدیم را ۴۶ عدد می‌دانند.

پروتستان‌ها براى هفت کتاب موجود در نسخه سبعینه، عنوان «اپوکریفا» (Apocrypha) را به‌کار بردند. این واژه در اصلِ یونانى به معناى «مخفى و پوشیده» بود، ولى در انگلیسىِ رایج به معناى «چیزى که کنار گذاشته مى‌شود» به کار می‌رود. در مقابلِ پروتستان‌ها، کاتولیک‌ها عنوان «قانونِ ثانوى» (Deuterocanonical) را براى این مجموعه برگزیدند که به قانونى بودن این کتاب‌ها، هر چند در رتبه دوم، اشاره دارد. آن‌ها به کتاب‌هاى موجود در نسخه عبرى (۳۹ کتاب) عنوان «قانونى اولى» (Protocanonical) را دادند.

در انتها به معرفی مختصر هفت کتاب موجود در نسخه سبعینه (ترجمه یونانی عهد عتیق) می‌پردازیم:

۱- کتاب طوبیت (Tobit) 

کتاب طوبیت سرگذشت زندگى فردى یهودى به همین نام است. در حدود هشت قرن ق م، دَه سبط بنى‌اسرائیل، که کشور اسرائیل را در شمال منطقه فلسطین تشکیل داده بودند، اسیر و به نینوا برده می‌شوند. در این هنگام فردى به نام طوبیت سرکردگى این قوم اسیر را به عهده می‌گیرد و خود را وقف خدمت به ایشان مى‌کند و در این‌راه زیان‌هاى زیادى را متحمل مى‌شود. او با قبول خطر مجازات سنگین پادشاه، شبانه جنازه‌هاى قوم خود را به خاک مى‌سپارد و در این راه حتى بینایى خود را از دست مى‌دهد. 

از سوى دیگر، در میان اسباط جنوبى بنى‌اسرائیل، که در اَحمتا (= اکباتان، همدان) در اسارت به سر مى‌بردند، دخترى به نام ساره مى‌زیست که شیطان او را آزار مى‌داد؛ به گونه‌اى که هفت‌بار ازدواج کرد و هر بار، در شب زفاف، همسر او از دنیا مى‌رفت. این دو فرد در یک‌زمان دست به سوى خدا بلند مى‌کنند و از او مى‌خواهند آن‌ها را از غم و گرفتارى برهاند و خدا دعاى هر دو را مستجاب مى‌کند. خداوند فرشته خود، رافائیل، را به یارى مى‌فرستد. طوبیت پسر خود، طوبیا را به مأموریتى در سرزمین ماد روانه مى‌کند و رافائیل به صورت یک انسان وى را همراهى و راهنمایى مى‌کند. طوبیا در مسیر خود، با راهنمایى رافائیل، به منزل ساره مى‌رود و با تأکید رافائیل با وى ازدواج مى‌کند و شیطان را از او دور مى‌سازد و در اموال پدرش شریک مى‌شود. پس از بازگشت از این مأموریت، با راهنمایى رافائیل، چشم پدر خود را شفا و او را از غم و غصه نجات مى‌دهد. 

وقایع این کتاب به حدود قرن هشتم ق م مربوط مى‌شود. هر چند در خود کتاب شواهدى دال بر تاریخى بودن آن وجود دارد و براى مثال، اسامى اشخاص و مکان‌هایى تاریخى در آن آمده است (و همین امر باعث شده که برخى از تحلیل‌گران پیشین، آن‌را تاریخى به حساب آورند)، در واقع یک داستان تخیلى بیش نیست. خطاهاى فراوانى از نظر تاریخى در آن وجود دارد که نشان مى‌دهد نویسنده، آن منطقه و افراد تاریخى را نمى‌شناخته است؛ این امر تاریخى بودن کتاب را زیر سؤال مى‌برد. 

محققان بر این باورند که این کتاب در قرن دوم ق م (حدود سال ۱۸۰ ق م)، در فلسطین، به یکى از زبان‌هاى سامى، و احتمالاً آرامى نوشته شده است؛ لذا از آن‌جا که طوبیت، که قهرمان داستان است، در قرن هشتم ق م مى‌زیسته است، خودِ وى نویسنده این کتاب نیست و نویسنده‌ی واقعى آن ناشناخته است. 

در واقع، این کتابى است داستانى و تخیلى که براى تقویت ایمان قوم و این که خدا در همه حال همراه و یاور پارسایان است نگاشته شده است. این کتاب را کاتولیک‌ها و ارتدوکس‌ها قانونى (ثانوى) مى‌شمارند.

۲- کتاب یهودیت (Judith) 

کتاب یهودیت داستان یک زن پارساى یهودى است که با فداکارى و نیرنگ، فرمانده سپاه دشمن را به قتل مى‌رساند و قوم خود را نجات مى‌دهد. به گفته این کتاب، نبوکدنّصر (بختنصّر)، که قصد کشورگشایى و حکومت بر سراسر منطقه را دارد، الیفانا را با سپاهى گران به سوى این نواحى گسیل مى‌دارد. الیفانا پس از فتح و غارت بسیارى از مناطق، به دروازه‌هاى یهودیه مى‌رسد. کاهنِ اعظمِ یهودیه به مردم دستور مقاومت مى‌دهد. وى از مردم شهرى که در گلوگاه یهودیه، بر فراز کوه، قرار داشت مى‌خواهد که مانع از ورود دشمن به کشور شوند. هنگامى‌که سپاهیان نبوکدنّصر با مقاومت مردم این شهر روبه رو مى‌شوند، شهر را محاصره مى‌کنند و چاه‌هاى آب آن‌را در اختیار مى‌گیرند. پس از مدت‌ها مقاومت، وقتى قوم در معرض هلاکت است و مى‌خواهد تسلیم شود، زنى پارسا و زیباروى، به نام «یهودیت»، براى نجات شهر، نقشه‌اى را به بزرگان شهر پیشنهاد مى‌کند. او با موافقت بزرگان شهر لباس زیبا مى‌پوشد و خود را مى‌آراید و به سپاه دشمن نزدیک مى‌شود و چنین وانمود مى‌کند که از شهر گریخته است و براى فرمانده لشکر خبرهایى دارد. او را نزد الیفانا مى‌آورند. فرمانده، که مفتون جمال او شده است، علت گریزش از شهر را مى‌پرسد. یهودیت مى‌گوید: قوم من اگر خدا را اطاعت کنند خدا یارى‌شان مى‌کند، و تو نمى‌توانى به آن‌ها دست‌یابى، و اگر گناه کنند خدا رهایشان خواهد کرد؛ و چون به‌زودى آذوقه آنان پایان مى‌یابد، چهارپایان خود را مى‌کشند و قسمت‌هاى حرام آن‌را مى‌خورند و لذا خدا به آن‌ها غضب مى‌کند و دست‌یابى بر ایشان براى تو راحت خواهد بود. من نزد شما مى‌مانم و راه‌ها را نشانتان مى‌دهم، به شرط این که اجازه دهید شب‌ها به بیابان رفته، خدا را عبادت کنم. فرمانده با خواسته او موافقت مى‌کند و یهودیت در اردوگاه مى‌ماند. در یکى از شب‌ها، هنگامى‌که «یهودیت» در خیمه با فرمانده مست تنها بود، سر او را جدا مى‌کند و به بهانه عبادت از اردوگاه خارج مى‌شود و خود را به شهر مى‌رساند. دشمن با کشته شدن فرمانده خود مى‌گریزد و شهر نجات مى‌یابد. 

در این کتاب، درباره تاریخ زندگى نبوکدنّصر و نیز اسامى افراد و مناطقى که نامشان به میان آمده است، خطاهاى زیادى وجود دارد و این نشان مى‌دهد که کتابى تاریخى نیست، بلکه صرفاً داستان است. این کتاب در حدود سال ۱۵۰ ق م اندکى پس از شروع انقلاب مکابیان، در فلسطین، به زبان عبرى، به دست نویسنده‌اى ناشناخته نوشته شده است. در این زمان از یک طرف بیم هجوم دشمنان مى‌رفته و از طرف دیگر در میان یهودیان گرایش‌هاى هلنیستى رو به گسترش بوده است. لذا نویسنده، این کتاب را به منظور تشویق به مقاومت در برابر دشمنان و دورى از افکار بیگانه و پاى‌بندى به شریعت نگاشته است. این کتاب را دو فرقه کاتولیک و ارتدوکس قانونى (ثانوى) مى‌شمارند.

۳- کتاب حکمت سلیمان 

کتاب حکمت سلیمان از کتاب‌هاى حکمت‌آمیز (همانند امثال و جامعه سلیمان در مجموعه قانونى عهد قدیم) است و از نظر محتوا مى‌توان آن‌را به سه بخش کلى تقسیم کرد. بخش اولِ کتاب، که پنج باب نخست را در برمى‌گیرد، به بیان مشى و سلوک ابرار و کفار مى‌پردازد و آن دو را با هم مقایسه مى‌کند. هدف نویسنده در این بخش تثبیت ایمان یهود است و به یهودیان گوشزد مى‌کند که درد و رنجى که در راه ایمان با آن روبه‌رو مى‌شوند، زمینه‌ساز سعادت اخروى آن‌هاست. او مردم را به انجام اعمال نیک تشویق مى‌کند و مى‌گوید با عمل نیک است که نفس انسان جاودانه مى‌شود و نیز مى‌گوید که دشمنان حکمت به عذاب مبتلا مى‌شوند. 

بخش دوم کتاب، که از باب ششم تا آیه سوم از باب یازدهم را در برمى‌گیرد، از زبان حضرت سلیمان به تمجید از حکمت مى‌پردازد. در این قسمت حاکمان به حکمت دعوت مى‌شوند، حکمت شخصیت مى‌یابد و با انسان ملاقات مى‌کند و به مثابه همسر مثالى انسان مى‌شود، و حکمت از زبان حضرت سلیمان توصیف و مدح مى‌شود و براى نیل به آن دعا مى‌شود. 

بخش سوم (۱۱:۴ تا ۱۹:۲۲) به بیان عمل حکمت در تاریخ، از آدم تا موسى، در زمان موسى و ماجراى خروج از مصر، اقدامات حکمت براى بنى‌اسرائیل و علیه دشمنان آن‌ها و... مى‌پردازد. 

نویسنده‌ی کتاب یک یهودى اسکندرانى است که از زبان سلیمان سخن مى‌گوید و دانشمندان احتمال مى‌دهند، بین قرن اول ق م تا قرن اول م نگاشته شده باشد. در این کتاب، که زبان یونانى نوشته شده و نفوذ اندیشه یونانى در آن نمایان است، به جاى مفهوم یهودى رستاخیز ابدان، مفهوم افلاطونى جاودانگى ارواح مطرح شده است (۱۹-۱:۳)؛ به حکمت شخصیت داده شده (۷:۲۱ تا ۸:۲۱) و اندیشه لوگوس و بسیارى از اندیشه‌هاى دیگر مشرکان بیان شده است. 

برخى برآنند که در میان کتاب‌هاى عهد قدیم، این کتاب به عقیده عهد جدید که بر محبت استوار است، نزدیک‌تر است؛ چون محبت را علت اصلى خلقت مى‌داند (۲۶-۱۱:۲۴). دو فرقه کاتولیک و ارتدوکس براى این کتاب اعتبار قانونى ثانوى قائلند.

۴- کتاب حکمت یشوع بن سیراخ (The Wisdom of Jesus ben Sira) 

یکى از کتاب‌هاى حکمت‌آمیز، که در ترجمه سبعینیه عهد قدیم موجود است، کتاب حکمت یشوع بن سیراخ است. برخلاف کتاب حکمت سلیمان، که نفوذ اندیشه‌ی یونانى در آن آشکار است، این کتاب براى مقابله با هجوم این اندیشه و دفاع از کیان سنت یهودى نگاشته شده است. در این کتاب بر عقاید و اندیشه‌هاى سنتى یهودى، از قبیل یگانگى خدا (۵-۳۶:۱)، عالم مطلق بودن او (۴۲:۱۸)، ابدى بودن او (۱۸:۱)، مقدس بودن او (۲۳:۹) عادل بودن او (۱۳-۳۵:۱۲) و رحمت او (۲:۱۱ و ۴۸:۲۰ و ۵۰:۱۹) تأکید شده است. بعضى از محققان از برخى عبارات کتاب چنین برداشت کرده‌اند که نویسنده به حیات پس از مرگ قائل نیست: 

اگر آن‌ها که زنده‌اند خدا را ستایش نکنند آیا مُردگان او را خواهند ستود؟ مُرده حمد خدا را نمى‌گوید، پس تنها زندگان خدا را ستایش خواهند کرد (۲۸-۱۷:۲۷). 

کتاب حکمت یشوع بن سیراخ تأکید مى‌کند که سرچشمه حکمت خداست و انسان در تمام امور باید آن را سرلوحه زندگى خویش قرار دهد. این کتاب مجموعه مفصلى از پندها و نصایحِ بسیار جامع است. بر دورى از همه گناهان و رذایل اخلاقى تأکید شده و آفات و زیان‌هاى ابتلا به آن‌ها به صورتى مفصل بیان شده است. تأکید بر فضایل اخلاقى و انجام اعمال نیک در جاى‌جاى این کتاب به چشم مى‌خورد. تأکید بر ایمان و پارسایى و عمل به شریعت از دیگر امورى است که در این کتاب دیده مى‌شود. در پایان، مختصرى از فضایل و اعمال‌نیک انبیاى بزرگ الهى آمده است. 

نویسنده این کتاب، برخلاف بسیارى از کتاب‌هاى عهد قدیم، معلوم است: در عنوان مهم‌ترین نسخه‌هاى خطى و نیز در متن کتاب، نام یشوع بن سیراخ آمده است (۵۰:۲۷ و ۵۱:۳۰). وى فردى یهودى است از فرقه فریسیان، که در حدود سال ۲۰۰ ق م در اورشلیم مى‌زیسته است. او کتاب خود را حدود سال ۱۸۰ ق م به زبان عبرى نوشته است. اصلِ عبرى کتاب، به جز پاره‌هایى از آن که در دهه‌هاى اخیر در مصر به دست آمده، در دست نیست و تنها ترجمه یونانى آن در اختیار است. این کتاب را نوه یشوع بن سیراخ در حدود سال ۱۳۲ ق م به یونانى برگردانده است. خود مترجم در مقدمه‌اى که بر این کتاب نوشته به این مطالب اشاره کرده است. 

اهمیت این کتاب در این است که شواهد منحصر به فردى درباره ویژگى یهودیت و جامعه یهودى قبل از انقلاب مکابى به دست مى‌دهد. از این کتاب برمى‌آید که جامعه یهودى در این زمان دچار یک نظام طبقاتى بین فقیر و غنى، قوى و ضعیف، مرد و زن و... بوده است. دو فرقه کاتولیک و ارتدوکس براى این کتاب اعتبار قانونى (ثانوى) قائلند.

۵- کتاب باروک (Baruch) 

کتاب باروک با حوادثى مرتبط است که پس از تخریب اول معبد و هنگام اسارت بابلى رُخ داده است. این کتاب مشتمل بر چند مطلب است. در ابتدا مقدمه‌اى تاریخى آمده که چگونگى نگارش کتاب و نیز حوادثى را که در کنار آن رُخ داده، شرح مى‌دهد. پس از آن از زبان جمع به گناهان اعتراف مى‌کند؛ گویا گناهان قوم باعث بدبختى و فلاکت آن شده است. در پى این اعتراف، به گریه و زارى و التماس به درگاه خداوند مى‌پردازد. سخنانى حکمت‌آمیز و نیز حکمت در میانِ یهودیان در بخش بعدى به زبان شعر آمده است. تشجیع ساکنان اورشلیم و پند و اندرز آنان بخش پایانى این کتاب را تشکیل مى‌دهد. 

این کتاب به باروک، منشى خاص دانیال (ارمیا ۳۲:۱۲) منسوب است. در نگاه نخست از کتاب برمى‌آید که در اثناى اسارت بابلى (قرن ششم ق م) نوشته شده است: اما شواهدى در خود آن موجود است که انتسابش را به باروک محال مى‌گرداند، و شواهد واضحى در آن وجود دارد که نشان مى‌دهد این کتاب به دست افراد مختلف و در زمان‌هاى مختلف نوشته شده است. تاریخ دقیق نگارش کتاب معلوم نیست، اما بسیارى از دانشمندان جدید، قرن دوم یا اول ق م را ترجیح مى‌دهند. برخى از محققان مى‌گویند همه کتاب در اصل به زبان عبرى نوشه شده و برخى دیگر مى‌گویند حداقل زبان اصلى قسمت‌هایى از آن عبرى بوده است. 

این کتاب در نسخه سبعینه مشتمل بر پنج باب است، اما در نسخه لاتینى ولگات شش باب دارد و رساله ارمیا به عنوان باب ششم این کتاب آمده است. از این رو دو فرقه کاتولیک و ارتدوکس، کتاب را داراى اعتبار قانونى ثانوى و مشتمل بر شش باب مى‌دانند.

۶- کتاب اول مکابیان (Maccabees) 

«مکابى» در زبان عبرى به معناى «چکش» و لقب فردى به نام یهودا (Judas) است که در دوره‌اى که سرزمین یهودا تحت سلطه‌ی اعقاب و جانشینان اسکندر مقدونى، یعنى «سلوکیان» بود رهبرى قیامى را که پدرش «متتیاى کاهن» آغاز کرده بود، به دست مى‌گیرد و دشمنان را شکست مى‌دهد. شاید لقب مکابى به خاطر ضربات مهلکى باشد که وى بر دشمن وارد کرد. او حکومتى را در سرزمین یهودیه تشکیل مى‌دهد که براى مدتى باقى مى‌ماند. او و جانشینانش سلسله مکابیان خوانده مى‌شوند. هم‌چنین چهار کتاب وجود دارد که به تاریخ و حوادث این دوره پرداخته‌اند و از این رو مکابیان خوانده مى‌شوند. این کتاب حوادثى را بررسى مى‌کند که در آن سرزمین، از زمان جلوس آنتیوخوس اپیفانوس بر تخت (۱۷۵ ق م) تا زمان مرگ شمعون مکابى، که یکى از رهبران قیام یهودى بود (حدود ۱۳۲ یا ۱۳۵ ق م) رُخ داده است. در ابتداى کتاب اشاره‌اى گذرا به روى کارآمدن و کشورگشایى و مرگ اسکندر مقدونى و تقسیم کشور پهناور او بین جانشینانش مى‌شود. میراث اسکندر بین جانشینان او و فرزندانشان دست به دست مى‌گردد تا این‌که نوبت به یکى از آن‌ها به نام آنتیوخوس اپیفانوس مى‌رسد. او پس از غلبه بر مصر به سرزمین یهودا حمله مى‌کند و آن را تحت سلطه خویش در مى‌آورد. در این زمان یهودیت از دو جهت تهدید مى‌شد: یکى فرهنگ هلنیستى (یونانى‌گرایى)، که در بسیارى از مردم آن سرزمین نفوذ کرده بود، و دیگرى پادشاه آنتیوخوس، که به محو یهودیت و مظاهر آن کمر بسته بود. آنتیوخوس مردم را وامى‌داشت که از آیین اجدادى خویش دست بردارند و براى بت‌ها قربانى کنند. بسیارى از یهودیان به خواسته پادشاهِ جبار گردن نهادند و دست از شریعت اجدادى خویش برداشتند. کسانى‌که از فرمان پادشاه سرپیچى مى‌کردند، به اشد مجازات محکوم مى‌شدند. بدین‌سان روزگار به سختى بر یهودیان مى‌گذشت. 

در این زمان کاهنى به نام «متتیا» (Mattathias) همراه با پسرانش قیام مى‌کند و به کوهستان‌ها پناه مى‌برد. به تدریج گروه‌هایى از مردم به آنان مى‌پیوندند و سپاهى تشکیل مى‌دهند و با پادشاه به نبرد برمى‌خیزند و به پیروزى‌هایى دست مى‌یابند. پس از متتیا، پسرش یهوداى مکابى جانشین وى مى‌شود و با اقتدار کامل به جنگ دشمنان مى‌رود و به پیروزى‌هاى بزرگى دست مى‌یابد. پس از جنگ‌هاى زیاد با آنتیوخوس و دیگر دشمنان یهود، کشور را آزاد مى‌کند و سرانجام در یکى از جنگ‌ها کشته مى‌شود. 

پس از یهودا، برادرش «یوناتان» (Jonathan) به جانشینى او برگزیده شد. در این زمان نفاق و خیانت در گوشه و کنار کشور نمایان شد و قحطى و بدبختى شدید کشور را فرا گرفت. در زمان یوناتان جنگ با دشمنان ادامه مى‌یابد تا این‌که او در یکى از جنگ‌ها اسیر مى‌شود. پس از یوناتان، برادرش شمعون جانشین وى مى‌شود و به نبرد با دشمنان ادامه مى‌دهد. در زمان او کشور به‌طور کامل از شر بیگانگان رهایى مى‌یابد و حکومتش به قدرت زیادى دست مى‌یابد. سرانجام آن‌گاه که شمعون براى دیدار از یکى از شهرهاى یهودا بیرون مى‌رود، یکى از یهودیان به او خیانت کرده، او را به جشنى دعوت مى‌کند و در حالى که شمعون و پسرانش از فرط نوشیدن شراب مستند، دشمنان حمله مى‌کنند و او و همراهانش را به قتل مى‌رساند. کتاب اول مکابیان با قتل شمعون به پایان مى‌رسد. 

اهمیت کتاب اول مکابیان در این است که بهترین منبع تاریخى براى این دوره است. با این‌که نویسنده‌ی کتاب ناشناخته است، از محتواى کتاب برمى‌آید که یهودیى مؤمن، و احتمالاً از فرقه صدوقیان، نویسنده آن بوده است. این کتاب در اصل به زبان عبرى و در فلسطین، و احتمالاً در اورشلیم، اندکى قبل از پایان قرن دوم ق م نگاشته شده است. برخى احتمال مى‌دهند که بین ۱۰۰ تا ۷۰ ق م نوشته شده باشد. برخى دیگر بر این اعتقادند که سه فصل آخر کتاب بعداً افزوده شده و کل کتاب پس از تخریب معبد در سال ۷۰ م دوباره ویرایش شده است. هدف نویسنده این کتاب این بوده است که حکومت مکابیان بر یهودا را مشروع و قانونى جلوه دهد و آن‌ها را در مبارزه با سلوکى‌ها بر حق نشان دهد. بنابراین، این کتاب یک دفاعیه از حکومت مکابیان است. دو فرقه کاتولیک و ارتدوکس براى این کتاب اعتبار قانونى (ثانوى) قائلند.

۷- کتاب دوم مکابیان 

کتاب دوم مکابیان کتاب مستقل دیگرى است که به بررسى حوادث عصر مکابیان اختصاص دارد. این کتاب از جهات مختلفى با کتاب اول مکابیان متفاوت است. مقطع زمانى، که این نوشته در برگیرنده آن است، بسیار کوتاه است و از سال ۱۷۶ تا ۱۶۱ ق م، یعنى حدود پانزده سال، را در برمى‌گیرد. بنابراین، کتابِ دوم مکابیان تنها بخشى تاریخى را در بر مى‌گیرد که اول مکابیان به آن پرداخته است؛ اما از آنجا که بسیار بیشتر از اول مکابیان به جزئیات پرداخته، از ارزش و اعتبار بالاترى برخوردار است. نویسنده در مقدمه این کتاب مى‌گوید: «همه این رویدادها را یاسون قیروانى (Jason of Cyrene) در پنج جلد کتاب آورده است. من نیز آن‌ها را در یک مجلد خلاصه خواهم کرد» (۲:۲۳). اما غیر از این اشاره، هیچ اثرى از کتاب یاسون قیروانى در دست نیست. 

تفاوت دیگر این کتاب با اول مکابیان در هدف نویسنده است. نویسنده‌ی کتاب اول مکابیان مى‌خواست از انقلاب مکابى دفاع کند و نظام آنان را مشروع جلوه دهد؛ ولى هدف نویسنده این کتاب دفاع از حریم معبد و شریعت است و مبارزه با هجوم فرهنگ هلنیستى را در سرلوحه کار خویش قرار داده است؛ حتى برخى از محققان، نویسنده این کتاب را دشمن مکابیان قلمداد کرده‌اند. همین امر حال و هواى این دو کتاب را متفاوت کرده است. 

این کتاب را مى‌توان به سه بخش تقسیم کرد. نویسنده در دو باب اول دو نامه‌اى را که یهودیان اورشلیم و یهودیه به یهودیان مصر نوشته‌اند، مى‌آورد. در این دو نامه، با اشاره به حوادثى که براى معبد پیش آمده و وظایفى که یهودیان در قبال آن دارند، از یهودیان مصر مى‌خواهند که در جشن بزرگداشت مراسم افتتاح معبد شرکت جویند. نویسنده، در پایان باب دوم، براى کتاب خود مقدمه‌اى مى‌آورد و در آن به کتاب یاسون قیروانى اشاره مى‌کند و هدف خود از خلاصه کردن آن کتاب و شیوه کار خود را بیان مى‌کند. 

نویسنده از باب سوم تا هشتم، به تفصیل به هجوم فرهنگ هلنیستى و گرایش یهودیان به آن و بى‌اعتنایى آن‌ها به آیین و شریعت اجدادى خود مى‌پردازد. هجوم سلوکیان و سلطه آنان بر یهودیه و اهتمام آنان به از بین بردن شریعت یهود و مظاهر این دین، و فشار طاقت‌فرسا و شکنجه و آزار و قتل یهودیان براى دست برداشتن از دین اجدادى و روى آوردن به بت‌پرستى، مطالبى است که به صورت گسترده در این بخش بیان شده است. 

بخش سوم شامل باب هشتم تا پایان کتاب (باب پانزدهم) است که به مبارزه و فعالیت‌هاى یهوداى مکابى مى‌پردازد و ماجرا را تا آن جا پى مى‌گیرد که شهر اورشلیم به‌طور کامل به دست عبرانیان مى‌افتد. 

نویسنده‌ی این کتاب یک یهودى ناشناخته است و برخى او را از فرقه فریسیان دانسته‌اند. تاریخِ نگارش این کتاب را از ربع آخر قرن دوم ق م تا ربع اول قرن اول ق م دانسته‌اند و حتى برخى تاریخ نگارش آن را تا قبل از سلطه رومیان در سال ۶۳ ق م محتمل دانسته‌اند. برخلاف کتاب اول مکابیان، که در اصل به عبرى نوشته شده و به یونانى برگردانده شده است، کتاب دوم مکابیان در اصل به زبان یونانى نوشته شده است. مکان نگارش این کتاب را اسکندریه یا اورشلیم مى‌دانند. دو فرقه کاتولیک و ارتدوکس براى این کتاب اعتبار قانونى (ثانوى) قائلند.

برگرفته از:

چهل و پنج گفتار درباره اصول و آئین‌های دین یهود و شریعت موسوی به قلم حاخام یدیدیا اذراحیان، (گفتار ۳۲ و ۳۳) در سایتِ همدمی (سایت رسمیِ وزارت خارجه اسرائیل). 

سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم؛ درآمدی بر شناخت کتاب مقدس، فصلنامه هفت‌آسمان (فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب)، سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۷۸، صفحات ۱۶۲ - ۱۴۴. 

سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم؛ کتب اپوکریفایی عهد قدیم، فصلنامه هفت‌آسمان (فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب)، سال دوم، شماره پنجم، تابستان ۱۳۷۹، صفحات ۱۳۰ - ۸۹.

مقالات «تورات» و «تلمود» در دانشنامه جهان اسلام از بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی

انجمن کلیمیان تهران 

مرکز پژوهش و مطالعات یهودیان ایران 

سایت رازگاه

پ.ن: برخی از ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

ترجمه قدیم

این ترجمه حاصل زحمات افراد متعدد از اوایل قرن نوزدهم می‌باشد، و در سال ۱۸۱۲ توسط هنری مارتین به کمک میرزا سید علی خان شروع و در سال ۱۸۴۶ توسط ویلیام گلن و میرزا محمد جعفر شیرزای به پایان رسید. این ترجمه از لحاظ ادبی اثری وزین و زیبا بوده، و در میان اهل ادب و تحقیق دارای محبوبیت و جایگاه ویژه می‌باشد. این ترجمه در سال ۱۹۹۶ با حروفچینی و رسم‌الخط جدید توسط سازمان انتشارات ایلام (Elam Ministries) به چاپ رسیده است. 

ترجمه شریف | مژده برای عصر جدید

ترجمه «مژده برای عصر جدید» معروف به «انجیل شریف» در سال ۱۹۷۶ میلادی، به فارسی ترجمه شد. سی سال تاریخ پُر شکوه این ترجمه حکایت از سادگی، شیوایی و پذیرش آن در میان همگان دارد. در این ترجمه از معتبرترین متون عبری، آرامی و یونانی استفاده شده است تا امانت ترجمه نسبت به متون اولیه کتاب مقدس حفظ گردد. این ترجمه در سال ۲۰۰۷ توسط سازمان انجمن‌های متحد کتاب مقدس (United Bible Societies) به چاپ رسیده است. 

ترجمه تفسیری

در این ترجمه از زبان فارسی امروزی استفاده شده است و شامل عهد قدیم و جدید می‌باشد. در ضمن، مطالب و اصطلاحات قدیمی و نامانوس را که درک آن برای خوانندگان زمان حاضر مشکل است، در این کتاب به شکلی ساده و تفسیر گونه بیان کرده است. به همین دلیل «ترجمه تفسیری» نامگذاری شده است. این ترجمه در سال ۱۹۹۵ توسط انجمن بین‌المللی کتاب مقدس (International Bible Society) به چاپ رسیده است. 

کتاب مقدس ترسایان

کتاب مقدس بین‌الکلیسایی (Traduction œcuménique de la Bible) که به اختصار (TOB) نامیده می‌شود یکی از ترجمه‌های کامل و جامع از کتاب مقدس است که بصورتی تحت‌الفظی و به زبان فرانسه به نگارش درآمده است و سپس زیر نظر کلیسای کاتولیک آشوری – کلدانی (کانون یوحنای رسول) به فارسی ترجمه شده که برای مطالعه دقیق‌تر و تخصصی‌تر کتاب مقدس بسیار مناسب است. این ترجمه در فارسی به نام کتاب مقدس ترسایان شناخته می‌شود.

یکی از ویژگی‌های خاص این ترجمه، زیرنویس کامل و کاربردی این اثر است که برای تحقیق و آگاهی بیشتر از کتاب مقدس بسیار غنی و قابل توجه می‌باشد. تفاسیر و زیرنویس‌ها، ترجمه و اقتباسی از کارهای بین‌الکلیسایی است که با کوشش و اتفاق نظر گروهی متخصص از کلیساهای کاتولیک، ارتدکس، و پروتستان به مرحله ترجمه و نگارش درآمده است. از این‌رو، محققین می‌توانند از این ترجمه جهت آشنایی بیشتر با تاریخ و واژه‌های متداول و مورد استفاده در دوران مسیح استفاده بهینه ببرند.

قابل ذکر است که این ترجمه کاملا مورد تایید کلیساهای کاتولیک، ارتدکس و کلیساهای رسمی پروتستان است.

کتاب مقدس پارسایان (صرفاً ۴ انجیل)

چهار انجیل موجود در عهد جدید، زندگی‌نامه به معنای امروزی کلمه نیستند. بلکه داستان‌هایی هستند که به گونه‌ای روایت می‌شوند که تصویری از عیسی را برای مخاطب تداعی کنند. آنها سعی می‌کنند پیامی را در مورد عیسی، و در مورد اهمیت او به مخاطبان منتقل کنند و این همان چیزی است که به آن انجیل یا خبر خوش، گفته می‌شود.

وقتی در مورد "انجیل" صحبت می‌شود، تنها یک نکته اساسی وجود دارد: زندگی و خدمت عیسی مسیح. متی، مرقس، لوقا و یوحنا چهار انجیل کتاب مقدس هستند که تقریباً همه چیزهایی را که در مورد عیسی می‌دانیم، ثبت می‌کنند. اگر می‌خواهیم درباره چیزهایی که عیسی گفت و انجام داد، بیاموزیم، باید به این متون رجوع کنیم که توسط شاهدان عینی یا افرادی که در قرن اول با آنها صحبت کرده‌اند نوشته شده‌ است.

از این میان، انجیل مرقس قدیمی‌ترین است، احتمالاً بین سال‌های ۷۰ و ۷۵ میلادی نوشته شده است. متی بعدی است که جایی بین ۷۵ تا حدود ۸۵ میلاد دارد و یا شاید حتی کمی دیرتر از آن. لوقا نیز کمی پس از آن نوشته شده است، و بین سال‌های ۸۰ و شاید ۹۰ یا ۹۵ میلادی نوشته شده باشد. و انجیل یوحنا جدیدترین است، که معمولاً در حدود سال ۹۵ میلادی به نگارش در آمده است، اگرچه ممکن است کمی دیرتر از آن نیز تکمیل شده باشد.

ترجمه‌های فارسیِ کتاب مقدس با علائم اختصاری زیر شناخته می‌شوند (این علائم در همه جا یکسان و ثابت است): 

ترجمه قدیم با علامت اختصاری POV-FAS 

ترجمه شریف یا مژده (مژده برای عصر جدید) با علامت اختصاری TPV 

ترجمه هزاره نو با علامت اختصاری NMV 

ترجمه معاصر با علامت اختصاری PCB 

ترجمه فارسی دری با علامت TDV08 اختصاری 

ترجمه پارسایان با علامت اختصاری TOB

 

- کتاب مقدس با ترجمه‌های مختلف نظیرِ: «ترجمه قدیم»، «ترجمه شریف؛ مژده برای عصر جدید» و «ترجمه تفسیری» را بصورت آنلاین از «اینجا» یا «اینجا» یا «اینجا» یا «اینجا» و ترجمه هزاره نو را از «اینجا» یا «اینجا» بخوانید. 

- کتاب مقدس با «ترجمه ترسایان» و «ترجمه پارسایان» را بصورت آنلاین و برخط از «اینجا - ترسایان» و «اینجا - ترسایان» و «اینجا - پارسایان» بخوانید و از «اینجا - ترسایان» و «اینجا - پارسایان» دانلود کنید. 

- متن کامل کتاب مقدس ترسایان، ترجمه بین‌ الکلیسایی کتاب مقدس را از «اینجا» دانلود کنید.

- کتاب مقدس ترسایان (عهد جدید)، ترجمه بین‌الکلیسایی کتاب مقدس را از «اینجا» دانلود کنید.

- ایرانیان در کتاب مقدس نویسنده آلن هانتزینگر را از «اینجا» دانلود کنید.

- ترجمه کاملِ توراتِ مقدس، مورد تایید جامعه کلیمیان ایران را از «اینجا» بخوانید. 

- مزامیر داود نبی (تهیلیم) انجمن یهودیان را از «اینجا» دانلود کنید. 

- هخامنشیان در تورات نگارش محمد قائمی چاپ اول سال ۱۳۴۹ را از «اینجا» دانلود کنید.

- ترجمه‌ی عهد جدید ویژه‌ی «شاهدان یهوه» موسوم به «ترجمه دنیای جدید» را از «اینجا» بخوانید. (شاهدان یهوه معتقدند تثلیث شرک است و عیسی مسیح بر روی تیرک عمودی کشته شده، نه صلیب. آنها اعتقادی به وجود جهنم در دنیای پس از مرگ ندارند. انتقال خون، محصولات خونی و پیوند اعضاء را تحت هر شرایطی حرام و ممنوع می‌دانند). 

- کشف‌الآیات کتاب مقدس را از «اینجا» دانلود کنید.

- فهرست لغات کلیدی در کتاب مقدس را از «اینجا» دانلود کنید. 

- فرهنگ لغت مسیحی را از «اینجا» دانلود کنید. 

- قاموس کتاب مقدس مستر هاکس را از «اینجا» دانلود کنید. 

- کتاب مقدس فارسی با قابلیت جستجو را از «اینجا» دانلود کنید.

- انجیل برنابا ترجمه علامه سردار کابلی فایل ورد WORD را از «اینجا» و فایل PDF را از «اینجا» دانلود کنید. 

- انجیل برنابا با ترجمه روان و شرح و تعلیق و ترجمه عبدالله عصام رودسری را از «اینجا» دانلود کنید. 

- کتاب مقدس عهد عتیق (کتاب‌های شریعت یا تورات) بر اساس کتاب مقدس اورشلیم، ترجمه پیروز سیار را از «اینجا» دانلود کنید. 

- کتاب مقدس عهد جدید بر اساس کتاب مقدس اورشلیم، ترجمه پیروز سیار را از «اینجا» دانلود کنید. 

- کتاب‌هایی از عهد عتیق (اپوکریفا، کتاب‌های قانونی ثانی) بر اساس کتاب مقدس اورشلیم، ترجمه پیروز سیار را از «اینجا» دانلود کنید.

- کتاب مقدس به زبان ترکی آذربایجانی را از «اینجا» مطالعه کنید. 

- انجیل یوحنا به زبان گیلکی را از «اینجا» مطالعه کنید.

- تورات از نگاه دانشنامه جهان اسلام را از «اینجا» یا «اینجا» بخوانید. 

- تلمود چیست؟ پاسخ دانشنامه جهان اسلام را در «اینجا» ببینید. 

- آشنایی با روح القدس (آشنایی با تسلی دهنده)، جان بیور را از «اینجا» دانلود کنید.

و نیز جهت مطالعه بیشتر بنگرید به (منابع زیر تماماً غیرفارسی می‌باشند):

- سایتِ کتابِ مقدس بابیل هاب (Bible Hub) (عهد قدیم و عهد جدید) با ده‌ها امکانت متنوع را در «اینجا» ببینید.

- سایت کتاب مقدس کمبریج (Tyndale House Cambridge) (عهد قدیم و عهد جدید) با امکان جستجوی قدرتمند نظیر: جستجوی کتاب مقدس در ۵۸ ترجمه انگلیسی یا ۳۶۴ ترجمه به زبان‌های دیگر، ترجمه‌های مدرن و باستانی، ترجمه کلمه به کلمه بین خطی، معانی اصلی و اطلاعات متنی و ده‌ها امکان دیگر را در «اینجا» ببینید.

- سایت ویژه کتاب مقدس با ترجمه‌ی کتاب مقدس به صدها زبان و ده‌ها امکانات دیگر را از «اینجا» و لیست ترجمه‌های موجود را از «اینجا» دنبال کنید.

- نرم‌افزارِ کتابِ مقدسِ The Word را از «اینجا» بارگیری کنید. 

- مجموعه تورات و هفطارا با ترجمه فارسی، فهرست فرائت تورات برای موعدیم و ایام اختصاصی، فهرست قرائت هفطارا و قرائت تورات، مفطیر و هفطاراه (موعدیم و ایام خاص) را از «اینجا» دانلود کنید.

- قلم‌های عبری و یونانی را در صورت نیاز از «اینجا» بارگیری کنید.

- کتاب مقدس عهد عتیق نسخه هفتادگانی (به عربی: سبعینه، به لاتین: Septuaginta) (که در محاوره سپتواجنت نیز نامیده می‌شود) (ترجمه یونانی عهد عتیق) را در «اینجا» و «اینجا» و با آنالیز و تجزیه و تحلیل از «اینجا» بخوانید.

- ترجمه فرانسوی نسخه سبعینه (ترجمه یونانی عهد عتیق) را از «اینجا» بخوانید.

- کتاب مقدس عهد عتیق نسخه سبعینه (سپتواجنت) (ترجمه یونانی عهد عتیق) از نسخ خطی باستانی را در «اینجا» ببینید.

- کتاب مقدس عهد عتیق نسخه سبعینه (سپتواجنت) (ترجمه یونانی عهد عتیق) دو زبانه الپنور (یونانی و انگلیسی) (در کنار هم)  را از «اینجا» مطالعه کنید.

- کتاب مقدس عهد عتیق نسخه سبعینه (سپتواجنت) (ترجمه یونانی عهد عتیق) که توسط کلیسای یونان ارائه شده است را از «اینجا» مطالعه کنید.

- کتاب مقدس عهد عتیق نسخه سبعینه (سپتواجنت) (ترجمه یونانی عهد عتیق) نسخه انگلیسی در انگلیسیِ آمریکایی را از «اینجا» و انگلیسی در انگلیسیِ بین‌المللی را از «اینجا» مطالعه کنید.

- مطالعه آنلاین کتاب مقدس به زبان فرانسه و به‌صورت مقایسه آیه ‌به ‌آیه‌ با بیش از ۲۰ ترجمه بدون کتاب‌هایِ دوتایی (دو کتاب کنار هم) را از «اینجا» بخوانید.

گفتارهای دیگر:

ده فرمان چیست؟ 

شعر در دین یهود 

آشنایی با تقویم عبری (Hebrew Calendar or Jewish Calendar) 

احکام ۶۱۳ گانه تورات با توضیحات 

قربانی در آیین یهود (آشنایی با قربانی در یهودیت و پی‌بردن به اهمیت آن)