شعر در دین یهود

شعر در دین یهود

در دین یهود ۱۰ سرود "خاص و معروف" وجود دارد که ۹ سرود از ابتدای آفرینش تاکنون سرائیده شده و دهمین آنها هنگام ظهور منجی عالم (ماشیح) سروده خواهد شد. این سرودها عبارتند از:

سرود اول را حضرت آدم پس از توبه از گناهش سرود (מזמור שיר ליום השבת).

دوم: مشه (حضرت موسی) و بنی‌اسرائیل پس از عبور از دریای سرخ (אז ישיר).

سوم: میریام (حضرت مریم) و زنان یهود پس از گذشتن از دریا.

چهارم: سرود "چاه" هنگام یافتن آب پس از مرگ میریام در بیابان.

پنجم: یهُوشوعَ (یُوشَع بن نون) پس از جنگ با ۳۱ سلطان اموری در گیدعون.

ششم: دِبُورا و باراق پس از پیروزی بر سیسرا.

هفتم: حنا پس از اعطای فرزندش شِموئل از جانب خداوند.

هشتم: داوید(حضرت داوود) پس از رهائی از دست دشمنان و شائول.

نهم: شلومو (سلیمان) غزل غزل‌ها یا شیرهشیریم.

گفتارهای موزون و شعر گونه در تورات مفدس (توراتنو هقدوشا) و کتب انبیای یهود معمولاً با نبوت یا جرقه‌هایی از روح قدسی که ارتباط دارد. ("روح هقودش" یا روح قدسی گاهی از جانب خداوند بر انسان قرار می‌گیرد تا مطلبی یا پیش بینی اطلاع داده شود). از این نمونه‌ها می‌توان سخنان "لمخ" به زنانش یا برکات پدران یهود به فرزندانشان را نام برد.

هر چند برای خواننده‌ی فارسی‌زبان، شعر مفهوم وسیعی دارد (غزل - رباعی - مثنوی - قصیده - انواع رزمی -عارفانه - مذهبی -عاشقانه - مرثیه‌سرایی و ...) ولی آنچه در شعر عبری به چشم می‌خورد با مفهوم وزن و ردیف و قافیه‌ی فارسی مشابهت کمی دارد. دکتر علی شریعتی در کتاب "هبوط در کویر" می‌نویسد: "هر نوشتاری که بر روح آدمی اثر گذارد، شعر است و چه بسا اشعاری که با وجود دارا بودن شکل شعر، اثر شعری ندارند".

اولین بار در سال ۱۸۳۵ م. "ربی لووت" پروفسور ادبیات در دانشگاه آکسفورد جزوه‌ای در ۳۴ بخش با عنوان "گفتارهایی درباره‌ی اشعار مقدس یهودیان" منتشر نمود. شعر یهودی با همزیستی یهودیان و مسلمانان که دارای فرهنگی غنی و پُربار بودند رشد کرد و البته بر آن تاثیر متقابلی نیز بر جای نهاد (اسپانیای قرن دهم با نام آندولس تحت حکومت مسلمانان). اشعار مذهبی "پیوتیم" توسط دانشمندانی چون؛ شلومو ابن گبیرول، مشه ابن عزرا، شموئل هناگید و یهودا هلوی در همین زمان بوجود آمد. قدیمی‌ترین سراینده‌ی (پیویتم) را "یوسه بن یوسه" در قرن ششم می‌دانند که نوعی قافیه در اشعار او به چشم می‌خورد. پس از او "پیتانیم" (شعرای پیوتیم) دیگر، پیوتیمی سرودند که در کتب مذهبی و دعاها وجود دارد. افرادی همچون "ینای"، "الیعزر بن کالیر" و "هدوتا بن اوراهام" و "یوسف بن نیسان".

شعرا در اسپانیا موقعیت عالی و بسیار درخشانی داشتند چنان که "منحم بن یعقوب ابن ساروق" و "دوناش بن لابرات" از شعرای دربار عبدالرحمن سوم خلیفه‌ی کوردوبا (قرطبه) بودند. شهرهای سویل، لوخپا و ... به نام "شهر شعر" نامیده می‌شدند و علاوه بر شعر یهود، شعر عرب نیز در این دوره شکوفا شد. شعرای یهودی اسپانیا، بیشتر، اشعار مذهبی می‌سرودند در صورتی که اکثر یهودیان دیگر کشورها (ایتالیای بیزانس، بابل یا عراق کنونی، فلسطین و ... ) اشعار غیر مذهبی (شعرهایی با مضامین روز و مسائل اجتماعی) می‌سرائیدند، هر چند دعای "نیشمت" که از مهمترین دعاهای نماز شنبه یهود است در این دوره در اروپا سروده شده است.

زبان شاعران یهودی، عبری و به سبک تورا بود اما بسیاری از شعرا، به زبان کشور خویش نیز شعر سروده اند. "مشه ابن عزرا" مفسر بزرگ تورا در رساله‌ای به نام "اشعار" می‌نویسد: "شعرای اسپانیا به سبک تورا و با زبان تورا سخن می‌گویند تا دیگران نگویند که عبری زبان ناکاملی است و نقص ادبی دارد"، همچنان که شعرای عرب آن زمان نیز به سبک و با زبان قرآن شعر می‌گفتند.
وزن و ردیف و قافیه به مفهومی که ما می‌شناسیم در شعر عبری رعایت نمی‌شد بلکه در آن وزن خاص شعر عبری مورد نظر قرار می‌گرفت. به مرور زمان، همچون انقلاب نیما یوشیج در شعر نو فارسی (که وزن‌های تازه‌ای ابداع نمود)، شعر عبری با منشأ اسپانیای مسلمان نیز متحول شد. مشه ابن عزرا در مقاله‌های "تذکره" و "معانی مجازی و حقیقی در شعر" از انواع اشعار و زبان شعر یهودی سخن می‌گوید. می‌توانیم این مفسر بزرگ را در مقطعی از زمان، بانی مکتب شعرای یهودی – اسپانیایی بدانیم.

با اخراج یهودیان اسپانیا (۱۴۹۲ م.)، یهودیان به کشورهای مختلف آسیا، اروپای شمالی و شرقی، روسیه و ... مهاجرت کردند. در بین این یهودیان، طبقات و مشاغل گوناگونی وجود داشت و شعرا نیز شعر فرهنگ یهود را با خود به ارمغان آوردند. مهاجرت عده‌ای از یهودیان اسپانیا به نواحی جنوبی و مرکزی ایران (کاشان، اصفهان و خوزستان) نیز بر آثار شعرای یهودی ایرانی اثر گذاشت. امروزه نیز شعر عبری همچنان به راه خود ادامه می‌دهد. در ادامه، نمونه‌هایی از اشعار شعرای یهودی ذکر می گردد:

ترانه قدیمی (زبان ییدیش)؛ (زبانِ ييدش تركيبی از زبان عبری و زبان‌های اروپايی است. این زبان اصلاً از آلمانی است، ولی کلمات عبری بسیار دارد و خط آن نیز عبری است)

روزی روزگاری پادشاهی و ملکه‌ای و تاکستانی

درختی و شاخه‌ای و لانه‌ای پرنده‌ای و بال و پری

پادشاه مُردنی ملکه فناشدنی درخت شکستنی و پرنده رفتنی

ربی نخمان از براتسلاو ، ۱۸۱۰ - ۱۷۷۲ م. (زبان عبری)

نیمه شب است

خداوند در بهشت است تا با درستکاران باشد

تمامی درختان سرود می‌خوانند

نسیمی از شمال می‌وزد پرنده‌ای پرواز می‌کند

حضور خداوند جبرئیل را بیدار می‌کند

ندای او، آواز خروسان را به گوش جهان می‌رساند

عِزرا (زبان لاتین)

او به من گفت:

در آغاز جهان، قبل از استواری آسمان‌ها و غرش رعدها

قبل از نور و بهشت و زیبایی گل‌ها

قبل از قدرت زلزله و دسته‌ی فرشته‌ها

قبل از بلندای ابرها و کوه‌ها قبل از شیطان و نیکو کارها

همه چیز را دانستم از هیچ همه را از خود آفریدم

همچنان آخرت نیز فقط از من

و نه دیگری فرا خواهد رسید

فرانتس کافکا ۱۹۲۴ - ۱۸۸۳ م. (زبان آلمانی)

هرگز از اعماق این چاه آبی نخواهی کشید

چه آبی؟ چه چاهی؟

که پرسید؟ سکوت چه سکوتی؟

ادموند ژابه متولد ۱۹۱۲ م. (زبان فرانسه)

با فریات نام او را ادا کردی

هر فریادی نشانی بود از نامش

گفت: نامم را از نشانه‌ها بیاموز

که بگویی و بترسی بپذیری و دوست بداری

رایزل زیش لنیسکا ۱۹۲۰ م. (زبان ییدیش)

فقیر بودن همه‌جا یک رنگ دارد

فقیر روی خاک آرام قدم می‌گذارد

با کرم‌ها حرف می‌زند و از زیر همه‌ی صخره‌ها

تنها مرگ او را صدا می‌زند

امانوئل بن شلومو از رم، ۱۳۲۸ م.(زبان ایتالیایی)

عشق نه قانون می‌شناسد نه حکم

کر است و کور

هیچ مرزی ندارد

قدرتش حد ندارد، رویارویی با او محال است

عشق جهان را می‌راند زمین را پُر می‌کند.

هیچ طلسمی بر او اثر ندارد.

از دامش کسی را رهایی نیست.

جوابش به همگان چنین است:

من، این سان می خواهم!

برگرفته از: انجمن کلیمیان تهران

پ.ن: برخی از ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس 

ترجمه قدیم

این ترجمه حاصل زحمات افراد متعدد از اوایل قرن نوزدهم می‌باشد، و در سال ۱۸۱۲ توسط هنری مارتین به کمک میرزا سید علی خان شروع و در سال ۱۸۴۶ توسط ویلیام گلن و میرزا محمد جعفر شیرزای به پایان رسید. این ترجمه از لحاظ ادبی اثری وزین و زیبا بوده، و در میان اهل ادب و تحقیق دارای محبوبیت و جایگاه ویژه می‌باشد. این ترجمه در سال ۱۹۹۶ با حروفچینی و رسم‌الخط جدید توسط سازمان انتشارات ایلام (Elam Ministries) به چاپ رسیده است. 

ترجمه شریف | مژده برای عصر جدید

ترجمه «مژده برای عصر جدید» معروف به «انجیل شریف» در سال ۱۹۷۶ میلادی، به فارسی ترجمه شد. سی سال تاریخ پُر شکوه این ترجمه حکایت از سادگی، شیوایی و پذیرش آن در میان همگان دارد. در این ترجمه از معتبرترین متون عبری، آرامی و یونانی استفاده شده است تا امانت ترجمه نسبت به متون اولیه کتاب مقدس حفظ گردد. این ترجمه در سال ۲۰۰۷ توسط سازمان انجمن‌های متحد کتاب مقدس (United Bible Societies) به چاپ رسیده است.

ترجمه تفسیری

در این ترجمه از زبان فارسی امروزی استفاده شده است و شامل عهد قدیم و جدید می‌باشد. در ضمن، مطالب و اصطلاحات قدیمی و نامانوس را که درک آن برای خوانندگان زمان حاضر مشکل است، در این کتاب به شکلی ساده و تفسیر گونه بیان کرده است. به همین دلیل «ترجمه تفسیری» نامگذاری شده است. این ترجمه در سال ۱۹۹۵ توسط انجمن بین‌المللی کتاب مقدس (International Bible Society) به چاپ رسیده است. 

کتاب مقدس با ترجمه‌های مختلف نظیرِ: «ترجمه قدیم»، «ترجمه شریف؛ مژده برای عصر جدید» و «ترجمه تفسیری» را بصورت آنلاین از «اینجا» یا «اینجا» یا «اینجا» یا «اینجا» بخوانید. ترجمه کاملِ توراتِ مقدس، مورد تایید جامعه کلیمیان ایران را از «اینجا» بخوانید.

گفتارهای دیگر:

شرح کلی کتاب مقدس (عهد قدیم و عهد جدید) 

ده فرمان چیست؟ 

آشنایی با تقویم عبری (Hebrew Calendar or Jewish Calendar) 

احکام ۶۱۳ گانه تورات با توضیحات